O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol

1  Jaloliddin  Rumiy.  Ichingdagi  ichingdadir.  Toshkent,  1997,  79-bet.

2  Jaloliddin  Rumiy.  M a’naviy  masnaviy.  Birinchi  jild.  Birinchi  kitob.  Toshkent, 

1999,  24-bet.

3  Jaloliddin  Rumiy.  Ichingdagi  ichingdadir.  Toshkent,  1997,  14—15-betlar.

195

---

xos  eng  muhim  xususiyatlaridan  biri  —  birovlaming  aybini, 

kamchiliklarini  tezda  ilg‘ab  oladi  va  undan  shoshma-shosharlik 

bilan  xulosa  chiqaradi.  Lekin  o‘zidagi  nuqsonni  ko‘rmaydi.  Agar 

inson  o‘z  tabiatida  bunday  nuqson  borligini  sezganda  edi,  uni 

darhol  tuzatishga  kirishgan  bo‘lar  edi.  Afsuski,  inson  tabiatidagi 

bunday  nuqsonni  sezmaydi.  Hatto  o ‘z  tanasining  nuqsonlari: 

kalligi  yoki  chipqon  chiqqan  qo‘lining  yarasidan  ko‘ngli  ay- 

nimaydi.  U  yarali  qo‘lini  bemalol  ovqatga  uzatadi,  yalaydi.  Ammo 

boshqa  birovlarning  qo‘lida  kichik  chipqon  yoxud  yara  ko‘rsa, 

bas,  ovqat  yeyishdan  to‘xtaydi,  jirkanadi.  Insondagi  yomon  fe’llar 

ham  kallar  va  chipqonlarga  o‘xshaydi.  0 ‘ziga  bo‘lganida  hech 

irganmaydi,  o ‘zgada  bo‘lsa  jirkanadi,  nafrat  qiladi1.

Rumiyning  tushuntirishicha,  insonning  o ‘ziga  xos  xususiyat­

laridan  biri  —  hodisa,  voqea,  narsalarning  farqiga  borishidir. 

Lekin  deydi  mutafakkir,  insonda  tanasini  farqlash  xususiyati 

yo‘q.  Farqlash,  insondagi  m a’nodir.  Ana  shunday  ma’no  tufayli 

inson  o ‘z  tanasini  boqishga  harakat  qiladi.  Xuddi  shu  ma’no 

tufayli  inson  tanasi  tirikdir2.  Xuddi  shu  ma’no  tufayli  inson 

hayotdan  ko‘proq  lazzat  olishga  shoshiladi:  yeydi,  ichadi,  o‘zidan 

nasi  qoldiradi,  boylik  yig‘adi.  Ulaming  barchasi  insonning  o‘z 

nafsini  qondirish  yo‘lidagi  xatti-harakatlaridir.  Boshqacha  ayt­

ganda,  insoniyat  yaratgan  cheksiz-chegarasiz  moddiy  va  ma’naviy 

boyliklar  dengizidan  bir  ko‘za  suv  olmoqdir.  «Dengizga  borib, 

undan  faqatgina  bir  ko‘za  suv  olmoq  bilan  qanoatlanish  — 

achinarli.  Dengizdan  olish  mumkin  bo‘lgan  dur-u  javohirlar  va 

boshqa  qanchadan-qancha  narsalar  bo‘la  turib,  biigina  suv  olish- 

ning  nima  qimmati  bor?  Aqlli  insonlar  bu  bilan  qanday  qilib 

m a q ta n a d ila r...? 3 

M odom iki 

shunday 

ekan, 

insonning 

tug'ilishidan,  yashashidan  maqsadi  nima?

Rumiyning  fikriga  ko‘ra,  odam  bolasi  o ‘z  xohishi  bilan 

tug‘ilmaydi.  Tug‘ilayaptimi,  yashayatirmi,  u  o'zligini  anglashga, 

o'zining  kimligini  bilishga  harakat  qiladi.  Xuddi  shuning  uchun 

ham,  insonning  o‘zligini  bilishga  bo‘lgan  intilishi,  uning  o‘ziga 

xos  muhim  xususiyatlaridan  biridir.  Aniqroq  qilib  aytganda,  inson