O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol

Kabir»  asarlarida  bayon  etilgan.

192

---

iborat,  agar  u  bo‘lak-bo‘lak  qilinsa,  uning  bo‘laklari  harakat 

qilishga

  qodir  emas.  Inson  tanasining  har  bir  bo‘lagi  u  hayot 

bo‘lib  turgandagina  harakat  qilib  turadi.  Ana  shu  harakat  ruh 

vositasida  sodir  bo‘ladi.

Jaloliddin  Rumiy  ta’kidlaganidek,  inson  tana  bilan  jonning 

birligidan  iborat.  Shuning  uchun  ham,  inson  tanasini  jondan  va 

jonni  esa  tanadan  ajratib  bo‘lmaydi.  Jon  bamisoli  bir  quyoshga 

o‘xshaydi.  Uning  buguni  ham,  erta-indini  ham  mavjud  emas, 

u  abadiy.  Jonning  sirini,  ya’ni  jon  quyoshining  xususiyatlarini, 

u  to‘g‘risidagi  haqiqatni  bilishni  tanadan  tashqaradan  izlash 

lozim.  Chunki  u  tanadan  ajralgach,  odam  aql-idroki  tasawur 

qilolmaydigan  manzilda  yashaydi.  Olamda  unga  o‘xshash  hech 

narsa  yo‘q.  0 ‘sha  nomoddiy  narsa  ruhdir.  Inson  ruhi  bu  tanadan 

(moddiy  olamdan),  aslidan  judo  bo‘lgan  qudratdir.  Inchunun, 

jon  yoki  ruhning  birining  ikkinchisidan  farq  qilishini  hamma 

ham  ilg'ab  olavermaydi.  Chunki  inson  tanasidagi  jonni  birdaniga 

ko‘rib  bo'Imaganidek,  ruhni  ham  ko‘rish  mumkin  emas.  Ruh 

nomoddiy  narsa  bo‘lib,  hamisha  yolg‘iz,  tanho  yashaydi.  Uning 

makoni  g'ayb  olamidir1.

Jaloliddin  Rumiyning  e’tirof  etishicha,  olamdagi  barcha 

mavjudotlarni,  xususan,  insonni  ham  mavjud  qilib  turgan  qudrat

—  harakatdir.  Olamdagi  hodisalar,  voqealar  harakat  tufayli  bir- 

birlariga  halaqit  bermaydilar.  0 ‘sha  harakat  tufayli  makon  va 

zamonda  mavjud  bo‘lib  turadilar.  Hech  kimga  sir  emas,  inson 

olamda  mavjud  bo‘lib  turgan  tirik  maxluqotlar  ichida  eng  mu- 

rakkabidir.  Ayniqsa,  uning  ichki  olami  hali  o‘rganilmagan 

qo‘riqdir.  Inson  buyuk  mo‘jiza  bo‘lib,  uning  ichida  hamma  narsa 

yozilgan.  Biroq  zulmat  va  pardalar  borki,  ular  o‘sha  yozuvlarni 

o'qishga  imkon  bermaydi.  Shunday  bo'lishiga  qaramasdan,  inson 

o‘zining  ichki  olamidagi  yozuvlarni  o‘qiy  oladi2.

Mavlono  Jaloliddin  Rumiy  fikriga  muvofiq,  «inson  gapiruv- 

chi  hayvondir».  Shuning  uchun  ham  olamdagi  boshqa  mahlu- 

qotlardan  o ‘zida  hayvoniylik  va  insoniylik  xususiyatlarining