O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol

1  Jaloliddin  Rumiy.  Ichingdagi  ichingdadir.  Toshkent,  1997,  28-bet.

2  O'sha  asar  16-bet.

3  0 ‘sha  asar,  17-bet.

196

---

o‘zini~o‘zi  anglashga  bo‘lgan  intilish  bilan  olamdagi  tirik  max­

luqotlardan  ajralib  turadi.  0 ‘z  navbatida,  insonning  o‘z-o‘zini 

anglatnog‘i,  eng  awalo,  Xudoni  anglamoqdir.  Yer  yuzidagi  barcha 

odamlar  Ollohning  bandasi  ekanligini,  buning  uchun  Ollohni 

tanimog‘i  va  unga  sig‘inmog‘i  zarurligini  anglamoqdir.  Yer  yuzi­

dagi  odamlarning  tengligini,  shohu-gadoning  barobarligini, 

olamdagi  har  qanday  hodisa,  har  qanday  voqea  o‘tinchi  ekan­

ligini,  bu  foniy  dunyoning  abadiyligini  tushunib  yetmoqdir'.

Jaloliddin  Rumiyning  ta’kidlashicha,  insonning  o‘zligini  bilish- 

ga  bcHigan  intilishi  tufayli  olam  yanada  go‘zalroq,  hayot  yanada 

farovonroq  bo‘ladi.  Xuddi  o‘sha  intilish  tufayli  ajdodlar  yarat­

gan  bilimlar  avlodlarga  yetkaziladi.  Lekin  insonning  o‘zligini 

anglashga  uning  nafsi,  ya’ni  o‘z  nafsini  qondirishga  bo‘lgan 

intilishi  xalaqit  beradi.  0 ‘sha  nafs  tufayli  inson  mol-u  dunyo, 

boylik  to ‘playdi.  To‘plangan  «qop-qop  oltinlaru  kumushlar, 

nasldor  otlar-u  suruv-suruv  mol-qo‘ylar,  echkilar  va  hakozo 

narsaiar  hirsni  qitiqlaydi.  Bularning  hammasi  dunyo  zavqidir. 

Modomiki  (u)  bezatilgan  bo‘lsa,  unda  haqiqiy  go‘zallik  va 

yaxshilik  yo‘qdir,  bu  go‘zallik  unda  muvaqqatdir  va  o‘zga  bir 

yerdan  kelgan  demakdir»2.  Agar  insonda  nafs  bilan  hirs  qo‘shilsa, 

bunday  holatda  uning  xulq-atvori,  xatti-harakatida  dahshatli  fojia 

yuz  beradi3.  Xuddi  shuning  uchun  ham,  inson  o ‘zligini 

anglamog‘i  uchun  nafsini  jilovlay  olishi  lozim.  Nafsni  jilovlash 

inson  o'zligini  anglashning  muhim  shartidir.

Jaloliddin  Rumiy  musulmon  falsafasida  birinchilardan  bo‘lib 

Hadisi  Sharifda  olg‘a  surilgan  « 0 ‘zini  bilgan  Xudoni  ham  bila- 

di»,  degan  konseptual  g‘oyani  isbotlab  berishga  harakat  qildi. 

Lining  fikriga  ko‘ra,  inson  Tangrining  usturlabidir4.  Lekin  «us- 

turlabni  biladigan  munajjim  lozim.  Dehqon  yoki  baqqolning 

usturlabi  bo‘lgani  bilan  uni  ishlatolmagandan  keyin  nima  foy- 

dasi  bor?  Ular  usturlabda  ko‘ringan  falaklar  ahvolidan,  hara-