O. F. Fayzullayev, O. O. Fayzullayev, L. U. Maxmudov

Yechish: Rux sulfidning massasi: m_ZnS=0,048·4,5=0,216 t=216 kg.
Quyidagi reaksiyalar amalga oshirilgan:
2ZnS+3O₂2ZnO+2SO₂ 2NaOH+SO₂Na₂SO₃+H₂O
2Na₂SO₃+O₂2Na₂SO₄ Na₂SO₄+BaCl₂=BaSO₄+2NaCl.
Ushbu reaksiyalar tenglamalari asosida sxematik tenglama tuzamiz:
ZnSSO₂Na₂SO₃Na₂SO₄BaSO₄.
Xulosaviy sxematik tenglama ZnSBaSO₄ asosida proporsiya tuzsak: 97:216=233:x; x=518,85 kg. Reaksiyaniing umumiy unumi bosqichlar unumlari ko‘paytmasiga teng bo‘ladi:
=₁^.₂^.₃^.₄=0,96^.0,96^.0,96^.1,0=0,884736.
Shu asosda massa: m_am=518,85^.0,884736=459,04 kg.
13.10. Agar CO va CO₂ aralashmasida uglerod massasining kislorod massasiga nisbati 1:2 bo‘lsa, aralashmadagi gazlarning hajmiy ulushlari qanday bo‘ladi?
Yechish: Har bir gaz tarkibidagi uglerod va kislorodning massalarini topamiz:

Masala shartiga ko‘ra bo‘lganligi uchun uglerod massasi yig‘indisini kasrning suratiga, kislorod massasi yig‘indisini kasrning maxrajiga qo‘ysak:

va tenglamani yechsak: x=38,9 % CO va 61,1 % CO₂ kelib chiqadi.
13.11. Kaliy atsetat kristallgidratidagi uclerod atomlari soni 3,61210²³ va vodorod atomlari soni 1,6210²⁴ ta ekanligi ma’lum bo‘lsa, shu kristallgidratdagi kislorod atomlari soni nechta?
Yechish. Uglerod atomlari kristallgidratning faqat CH₃COOK qismida bo‘lganligi va shu qismdagi kislorod atomlari soni teng ekanligi uchun N_C=N_O=3,61210²³. Moddaning shu qismidagi vodorod atomlari soni uglerod atomlari sonidan 1,5 marta ko‘pligi uchun ta. Vodorod atomlari umumiy sonidan CH₃COOK dagi vodorod atomlari soni ayrilsa, kristallizatsiya suvidagi vodorod atomlari soni qoladi: Kristallizatsiya suvidagi kislorod atomlari soni vodorod atomlari sonidan ikki marta kichik bo‘lganligi uchun: N_O=10,78210²³0,5=5,39110²³ ta.
Moddadagi barcha kislorod atomlari soni:
N_O=3,61210²³+5,39110²³=9,00310²³ ta.
13.12. Tarkibida natriy, xlor va kislorod bo‘lgan 0,544 g tuz eritmasiga kislotali muhitda yodning ajralib chiqishi tugaguncha KJ eritmasi qo‘shildi. Reaksiya natijasida 1,85 g yod cho‘kmasi hosil bo‘lgan bo‘lsa, dastlabki moddaning 1 mol miqdori to‘liq termik parchalanganda qattiq moddaning massasi necha grammga kamayadi.
Yechish: , x=74,69 g/mol. Demak, moddaning molyar massasi 74,69 bo‘lishi kerak, bu NaClO (M=74,5) ga to‘g‘ri keladi. Bundan: 2NaClO2NaCl+O₂. Qattiq moddaning massasi 2 mol uchun 32 g ga, 1 mol uchun esa 16 g ga kamayadi.
13.13. Rux va alyuminiy gidroksidlarning 0,1 mol miqdori tarkibidagi kislorodning massa ulushi 0,55 bo‘lsa, shu aralashmani to‘liq eritish uchun zichligi 1,43 g/ml bo‘lgan 40 % NaOH eritmasidan qancha hajm talab etiladi?
Yechish: Berilganlar asosida tenglamalar sistemasini tuzish uchun v₁+v₂=0,1 va aralashmadagi kislorodning massa ulushi qiymatlaridan foydalanamiz: .
Buning uchun massa ulush formulasiga moddalarning molyar massalarini qo‘yib, tenglamalar sistemasini tuzsak:
.
Bundan v₁=0,0325 mol; v₂=0,0675 mol.
Reaksiya tenglamalarini tuzsak:
Zn(OH)₂+2NaOHNa₂ZnO₂+2H₂O; Al(OH)₃+NaOHNaAlO₂+H₂O.
Tenglamalar bo‘yicha proporsiyalar tuzsak:
, x=2,6 g va , y=2,7 g. m_NaOH=2,6+2,7=5,3 g. g. ml.
13.14. To‘rt valentli element xloridi va oksidi molekulyar massalari nisbati 17:6 bo‘lsa, bu qaysi element?
Yechish: va . Si.
13.15. Xlorid va sulfat kislotalarning ma’lum miqdordagi aralashmasida 1,8 g CuO eritilganda, 4,84 g massali CuCl₂2H₂O va CuSO₄5H₂O hosil bo‘lgan. Dastlabki aralashmadagi kislotalarning massa ulushlari hisoblansin.
Yechish: Reaksiya tenglamalari:
CuO+2HClCuCl₂+H₂O va CuO+H₂SO₄CuSO₄+H₂O.
Ularga ko‘ra va . Bulardan va kislotalarning kristallgidratlarga to‘g‘ri keladigan massalaridan foydalanib, qutidagi tenglamalar sistemasini tuzamiz:

Tenglamalar sistemasi yechilsa, x=0,726 g va y=1,234 g kelib chiqadi. Kislotalar aralashmasining massasi:
m=0,726+1,234=1,96 g bo‘lib, _HCl=0,37 va (H₂SO₄)=0,63.
13.16. Kalsiy digidrofosfat va kalsiy gidrofosfat aralashmasidagi kalsiyning massa ulushi 18 % bo‘lsa, aralashmadagi moddalarning miqdorlari nisbati qanday bo‘ladi?
Yechish: Moddalar tarkibidagi kalsiyning massa ulushlari:
va .

17,09 8,41
21
29,41 3,91




mol va mol. .
13.17. 3,5 %-li 200 g massali ammiak eritmasi orqali qancha hajm (n.sh.) ammiak gazi o‘tkazilsa, 8,5 M konsentratsiyali (0,938 g/ml) eritma hosil bo‘ladi?
Yechish: 1000 ml hajmli eritmaning massasini topamiz:
m=10000,938=938 g. Konsentratsiyasi 8,5 M bo‘lgan eritmadagi ammiakning massasi: g. Shu eritmadagi ammiakning massa ulushi: . Berilgan eritmadagi ammiakning massasi: g. Eritmaga qo‘shilishi kerak bo‘lgan ammiakning massasi: formiladan topilsa, m=28,13 g. Ammiakning hajmi: l.
13.18. Azot (IV) oksidning 35 va 65 ^oC haroratlardagi termik parchalanish reaksiyasining tezlik konstantalari mos ravishda 4,7610^-5 va 36410^-5 s^-1 bo‘lsa, shu reaksiya tezligining temperatura koeffitsienti qanday bo‘ladi.
Yechish: Azot (IV) oksidning parchalanish reaksiyasining tenglamasi: 2NO₂2NO+O₂.
Bu reaksiya uchun 35 va 65 graduslardagi tezliklarni topamiz:
.
Bundan .
Bu qiymatni Vant-Goff tenglamasi ga qo‘yib

ni olamiz.. Ifodani logarifmlasak: lg76,47=3lg hosil bo‘ladi. Bundan antilogarifmlab  ning qiymatini topsak: =4,2 kelib chiqadi.
13.19. Tarkibida 8 g mis sulfat bo‘lgan eritmaga noma’lum massasli kadmiy plastinkasi tusirilgan va mis batamom ajralib chiqqandan keyin plastinkaning massasi 6 % kamayganligi ma]lum bo‘lgan. Eritmaga tushirilgan plastinkaning massasi qancha bo‘lgan?
Yechish: Reaksiya tenglamasi:
CuSO₄+CdCu+CdSO₄.
8 g CuSO₄ tarkibidagi misning massasi: . Plastinkadagi Cd ning qanchasi eritmaga o‘tganligini topamiz: .
Plastinkaning massasi qanchaga kamayganligini topsak: . Plastinkaning massasi: bo‘lgan.
13.20. CuCl₂ va CdCl₂ eritmalariga ikki valentli metaldan yasalgan bir xil massali plastinkalar tushirilganda birinchi eritmadagi plastinka massasi 1,2 %, ikkinchi eritmadagi plastinka massasi 3,6 % oshgan (eritmalarning konsentratsiyalari bir xilda kamaygan). Plastinka yasalgan metallni toping.
Yechish: Reaksiya tenglamalari:
CuCl₂+MeCu+MeCl₂ va CdCl₂+MeCd+MeCl₂.
Agar plastinkalarning massalarini 100 g deb olsak:
.
Bu tenglamalardagi va qiymatlar o‘zaro teng bo‘lganligi uchun

bo‘ladi. Bu tenglama echilsa: g, g va g bo‘ladi. Bu qiymatlar yuqorigi tenglamalarga qo‘yilsa: Me=40 yoki metall Ca bo‘lib chiqadi.

14. Olimpiada masalalari