Morfemika haqida. Morfemikaning o’rganish obyekti. Ismoiljanov Shaxbozbek Morfemika

Grammatik sinonimiya. Nonni yeng – nondan yeng, uyga jo’namoq –uy tomon jo’namoq kabi hodisalarda grammatik ma’nodoshlik mavjud. Morfemik antonimiya derivatsion morfema orasidagina mavjud. Unga misol sifatida –li va –siz affiksini keltirish mumkin: andishali-andishasiz, barakali-barakasiz, baxtli-baxtsiz kabi.

• Grammatik sinonimiya. Nonni yeng – nondan yeng, uyga jo’namoq –uy tomon jo’namoq kabi hodisalarda grammatik ma’nodoshlik mavjud. Morfemik antonimiya derivatsion morfema orasidagina mavjud. Unga misol sifatida –li va –siz affiksini keltirish mumkin: andishali-andishasiz, barakali-barakasiz, baxtli-baxtsiz kabi.
• Morfema variantlari. Morfema nutqda turli variantga ega bo’ladi. Misol sifatida qaratqich kelishigi a variant shaklining variantini kuzataylik:
• A)poetik variant: big’in mevasi;
• B) tarixiy variant: manim;
• D) dialektal variant: kitobing;
• E) fonetik variant: mening.
• Kelishik paradigmasiga kirish huquqiga faqat invariant shakl (-ning) gina ega.

Qo’shimchalar vazifasiga ko’ra 2 xil: 1. so’z yasovchi, 2- shakl yasovchi.

• Qo’shimchalar vazifasiga ko’ra 2 xil: 1. so’z yasovchi, 2- shakl yasovchi.
• Asosga qo’shilib, yangi ma’no hosil qiluvchi qo’shimchalar so’z yasovchi qo’shimchalar deyiladi.
• Tarkibi asos va yasovchi qo’shimchalarga bo’linmaydigan so’zlarga tub so’zlar deyiladi. Asosga so’z yasovchi qo’shimchalar qo’shish orqali hosil qilingan yangi asos sodda yasama so’z deyiladi. Bir umumiy asosga ega bo’lgan so’zlar asosdosh so’zlar deyiladi.
• Asosga qo’shilib, uning ma’nosiga qo’shimcha ma’no yuklash yoki o’zi qo’shilayotgan so’zni boshqa so’zga bog’lash vazifasini bajaruvchi qo’shimchalarga shakl yasovchi qo’shimchalar deyiladi. Shakl yasovchi qo’shimchalar vazifasiga ko’ra 2 xil bo’ladi: 1-lug’aviy shakl yasovchi, 2-sintaktik shakl yasovchi.
• Asosga qo’shilib, uning ma’nosiga qo’shimcha ma’no yuklaydigan qo’shimchalar lug’aviy shakl yasovchi,. O’zi qo’shilayotgan so’zni boshqasiga bog’lash vazifasini bajaruvchi qo’shimchalar sintaktik shakl yasovchi qo’shimchalar. (egalik, kelishik, shaxs-son).
• So’zlarning ma’noli qismlari tartibi: asos+ so’z yasovchi+ lug’aviy shakl yasovchi+ sintaktik shakl yasovchi.