Morfemika haqida. Morfemikaning o’rganish obyekti. Ismoiljanov Shaxbozbek Morfemika

So’z tarkibi asos va qo’shimchalardan iborat. So’zning asosiy ma’nosini ifodalab, mustaqil qo’llana oladigan qismi asos deyiladi. Mustaqil qo’llana olmaydigan, asosga qo’shilib, unga yangi yoki qo’shimcha ma’no yuklaydigan, shuningdek, so’zlarni bog’lashga xizmat qiladugan qismga qo’shimcha deyiladi.

• So’z tarkibi asos va qo’shimchalardan iborat. So’zning asosiy ma’nosini ifodalab, mustaqil qo’llana oladigan qismi asos deyiladi. Mustaqil qo’llana olmaydigan, asosga qo’shilib, unga yangi yoki qo’shimcha ma’no yuklaydigan, shuningdek, so’zlarni bog’lashga xizmat qiladugan qismga qo’shimcha deyiladi.
• Qoshimchalar vazifasiga ko’ra ikki turli bo’ladi: a) so’z yasovchi qo’shimchalar; b) shakl yasovchi qo’shimchalar. Asosga qo’shilib, yangi ma’no hosil qiluvchi qo’shimchalar so’z yasovchi qo’shimchalar deyiladi.
• Tarkibi asos va yasovchi qo’shimchalarga bo’linmaydigan so’zlarga tub so’zlar deyiladi. Asosga so’z yasovchi qo’shimchalar qo’shilishi orqali hosil qiluvchi yangi asos sodda yasama so’z deyiladi: toshloq, temirchi, temirchilik, serquyosh.
• So’zning shakl yasovchi qoshimchalarsiz qismi asos deyiladi.
• Asosga qo’shilib, uning ma’nosiga qo’shimcha ma’no yuklash yoki o’zi qo’shilayotgan so’zni boshqa so’zga bog’lash vazifasini bajaruvchi qo’shimchalarga shakl yasovchi qo’shimchalar deyiladi.

Mustaqil qo’llana olmaydigan,asosga qo’shilib,unga yangi ma’no yuklamaydigan, shuningdek,so’zlarni bir-biri bilan bog’lasga xizmat qiladigan qismga qo’shimcha deyiladi.Qo’shimchalar vazifasiga ko’ra:1)so’z yasovchi qo’shimcha,2)shakl yasovchi qo’shimchalarga bo’linadi.Shakl yasovchi qo’shimchalar ham lug’aviy sakl yasovchi va sintaktik sakl yasovchi qo’shimchalarga bo’linadi

• Mustaqil qo’llana olmaydigan,asosga qo’shilib,unga yangi ma’no yuklamaydigan, shuningdek,so’zlarni bir-biri bilan bog’lasga xizmat qiladigan qismga qo’shimcha deyiladi.Qo’shimchalar vazifasiga ko’ra:1)so’z yasovchi qo’shimcha,2)shakl yasovchi qo’shimchalarga bo’linadi.Shakl yasovchi qo’shimchalar ham lug’aviy sakl yasovchi va sintaktik sakl yasovchi qo’shimchalarga bo’linadi
• So’z yasovchi qo’shimchalar yangi so’z hosil qiladi,so’zning leksik ma’nosi shakllanishida ishtirok etadi.So’z yasovchi qo’shmchalar tilning lug’at boyligini oshiruvchi vosita hisoblanadi.So’z yasovchi qo’shimchalar so’zga lug’aviy ma’no beradigan qo’shimchalardir So’z yasovchi qo’shimchalar orqali ot, sifat, fe’l, ravish turkumlariga oid so’zlar yasaladi: bog’bon, ishla, kuchli, taxminan.
• So’z yasovchi qo’shimchalar odatda,o’zakdan keyin qo’shiladi,lekin fors-tojik tilidan o’zlashgan qo’simchalar ( old qo’shimchalar) ozakdan oldin qo’shilishi ham mumkin: bexabar, rsedaromad,noma’lum,hamshahar,So’z yasovchi qo’shimchalar ba’zan shakl yasovchi qo’simchadan keyin qo’shilishi ham mumkin:qaynatma (sho’rva)So’z yasovchi qo’shimchalar bir s’zga birdan ortiq miqdorda qo’shilishi ham mumkin:san-o-q-siz, ho’p-la-m, shildir-a-q, syva-q-chi-lik, och-iq-chasiga, bog’-la-m, bich-iq-ci-lik, bog’-la-ma, chida-m-li, bil-im-don-lik-dan. To’qi-ma-chilik.