Morfemika haqida. Morfemikaning o’rganish obyekti. Ismoiljanov Shaxbozbek Morfemika

Fe’l yasovchi qo’shimchalar:

Fe’l yasovchi qo’shimchalar:

• -la fe’l yasovchi qo’shimchalar ichida eng mahsuldor qo’shimchadir.Fe’ldan boshqa barcha so’z turkumlaridan ft’l yasaydi: o’g’itla, moyla, tekisla, sekinla, senla, chuhla,shitirla, -lan, lash Fe’l va bir vaqtning o’zida o’zlik nisbat shaklini yasovchi murakkab qo’shimchadir: jonlan, zavqlan, achchiqlan, ikkilan, tezlan, birlash, tezlash, asabiylash,do’stlash, -illa taqlid so’zlardan fe’l yasaydi:chirqilla, shuvilla,
• -ira taqlid so’zlardan fe’l yasaydi: yarqira, sirqira, -a ot, sifat, taqlid so’zlardan sifat yasaydi: osha, o’yna, bo’sha,
• -(a)y sifat va ravishlardan fe’l yasaydi: pasay,qoray, toray, ko’pay, kuchay, -(a)r sifatdan sifat yasaydi: ko’kar,oqar, -sira ot,sifat, va olmoshlardan sifat yasaydi: gumonsira, yotsira, sensira,
• -(i)k , (i)q son , ot ravish,sifatlardan sifat yasaydi:birik, yo’liq, kechik, zo’bo, -I ot va sifatlardan sifat yasaydi: boyi, tinchi, changi, –t sifatdan sifat yasaydi:to’lat,berkit,
• Shuningdek,kamsit,aybsit,boshqar,g’ivirsi,yo’qol,garangsi,kuchan,yotsin,qiziqsin so’zlarida ham sifat yasovchi qo’shimchalar bor.

Ravish yasovchi qo’shimchalar:

Ravish yasovchi qo’shimchalar:

• -cha fe’ldan boshqa deyarli barcha so;z turkumlaridan ravish yasaydi:buncha, yaxshilik ha,yashirincha, butunicha,
• -larcha -lar va –cha qo’shimchalarining birikishidan hosil bo’lgan.Ot,sifatlardan ravish yasaydi:otalarcha,nodonlarchatelbalarcha,
• -chasiga ot va sifatlardan ravish yasaydi:dehqonchasiga,tentakchasiga, -siga|| -iga III shaxs egalik va jo’nalish kelishigi qo’shimchasi birikishidan yuzaga kelgan: yalpisiga, ko’ndalangiga, -ona ot va sifatdan fe’l yasaydi: do’stona, mardona.(-ona –larchaga yaqin turadi),
• -lab ot va miqdor,vaqt bildiruvchi so’zlardan ravish yasaydi:azonlab,
• oylab,grammlab,saharlab, -an arab tilidan o’zlashgan so’zlardan ravishyasaydi:majburan,tasodifan,qiyosan,
• -siz ot, ravish, -v qo’shimchali harakat nomlaridan ravish yasaydi:hisobsiz,to’xtovsiz,omonsiz,
• Be- ot, ravish-v qo’shimchali fe’ldan ravish yasaydi: behisob,beto’xtov,beomon, -chang otdan ravish yasaydi: kavushchang, yaktakchang,
• -lay(in) butunlay(in) tiriklay(in),-aki otdan ravish yasaydi: og’zaki, yodaki.