Maxsus pedagogika

5. Sharq mutafakkirlarining axloqiy tarbi haqidagi qanday asarlarini bilasiz?
Yordamchi maktablardaiehnat tarbiyasi
Y ordam chi m aktablardagi mehit tarbiyasi nuqsonli b olalarni 
m eh n a t faoliyatida tarbiyalash m ajuasidir, deyiladi defektologik 
lug‘atda. Hozirgi davrda m ehnat tarbtsi boshqa tarbiya turlaridan har 
taraflam a ustunligi bilan ajralib turii kerak. Maxsus m aktablardagi 
m ehnat esa alohida tashkil etilishi lim. Chunki m ehnat faoliyatida 
nuqsonli bolalardagi psixofizik yetislt)vchiliklar ko‘proq tuzatiladi va 
b a rta ra f etiladi. M eh n at ja ra y o n h yordam ch i m ak tab bolalarin i 
atroflicha rivojlantirish va hayotga, ehnatga tayyorlashning asosidir. 
Bu m aktablardagi m ehnat tarbiyasirs 
vazifalari 
o ‘quvchilarni m ehnat
V

---

malakasi va ko‘nikmalari bilan qurollantirish, m ehnatga m uhabbat ruhida 
tarbiyalash, ularda jam oa hislarini tarkib toptirish va xulq m e ’yorlarini 
shakllantirishdan iborat. Maxsus m aktablardagi m ehnat tarbiyasi turli 
faoliyat la rda: o ‘quv, maishiy va ijtimoiy m ehnatda amalga oshirib boriladi. 
Bu m ehnat turlarining barchasi bir-biri bilan uzviy b o g iiq b o lib , har 
biri o kziga xos xususiyatlarga ega. O kquv m ehnatida o kquvchilar mehnatda 
kerak boMadigan bilimlarni egallasalar, maishiy m ehnatda oddiy, sodda, 
tushunarli m ehnat turlari bilan tanishadilar.
N uqsonli b olalarni tartiyalashda 
ijtim oiy foydali m ehnat 
katta 
aham iyatga ega. Bularga o ‘z-o‘ziga xizmat qilish, turli kechalar tashkil 
etish va o ‘tkazish, ko^rgaznalar, 
tanlovlar, 
m aktabni 
o b o d o n - 
lashtirish ishlari, hosilni yijkishtirib olish, to ‘garak ishlari va boshqa 
q a to r m eh n at turlari kiradi Bu m ehnat turlari m azm u n in in g tu rli- 
tu m a n lig i n u q so n li b o la la n in g keng h ajm da bilim eg allashlariga 
im koniyat yaratadi. Maxsu; m aktablardagi m ehnat tarbiyasi ishlab 
chiqarish m ehn atlarida samaali natijalar beradi. M ehnat orqali bolalar 
turli fanlarga oid nazariy blimlar olish bilan birga, ularda shaxsiy 
sifatlar shakllanib borishi as>sida m ehnat davolash vazifalarini ham 
o 'ta y d i. B archa m eh n at jaiy o n larid ag i x a tti-h a ra k a tla r oqibatid a 
fiziologik jara y o n la r yaxshilaib boradi, ruhiyatga ijobiy t a ’sir etadi. 
U larn in g irodaviy sifatlarinishakllantiradi. 
U lar faoliyatiga tash ­
kiliy m a ’no b erad i, asosiys m eh n at tufayli aqli z a if b o lala r o ‘z 
k a sallik larig a oid fik rla rd a c h a lg ‘iydilar. L ekin b u n d a m e h n a t 
topshiriqlari bolalar kasalligiarajasiga, xususiyatlariga qarab berilishi 
kerak, shundagina yaxshi natijarga erishish mumkin. Pirovard-natijada 
m ax su s m a k ta b la rn i, x u su si, y o rd a m c h i m a k ta b la rn i tu g atgan 
b olalar turli tashkilotlarga ishi joylashadilar (S.Sh.A ytm etova. 1986).
T ajribalar ham da ilmiy iinishlarning ko‘rsatishicha, yordam chi 
m aktab o kquvchilari m ehnat faiyatining turli jabhalarida muvaffaqiyatli 
ishtirok etishlari m um kin. Jam »bolib m ehnat qilish asosida o ‘quvchilar 
aqliy, estetik, jism oniy rivojlib, ularning dunyoqarashlari, axloqiy 
s ifa tla ri, x a ra k teri sh a k lla n ib o ra d i. Aqli z a if b o la la rn i m ehnat 
tarbiyasisiz korreksion rivojlairishni ta s a w u r etish m um kin emas. 
Y ordam chi m aktablarda m ehr tarbiyasini amalga oshirishda mehnat 
haqida suhbatlar, ayrim m ehnjam oalari haqida hikoya qilib berish, 
m a s h h u r , ilg ‘o r k is h ila r tC r is id a m a ’Iu m o t b e ris h , q ish lo q
m ehnatkashlari haqida savol-jaMar tashkil etish yaxshi natijalar beradi. 
T urli m avzularda qiziqarli suhbar o4kazish aqli zaif bolalardagi qator 
salbiy sifatlarning to ‘g‘rilanish olib keladi. «Barcha kasblar kerak», 
«B izning rejalarim iz - bizni sevgan ishim iz», «B archa m ehnat 
faxrlidir», «CTsimliklarni asrangm av zu lar b o la la r tom o n id am v ib o krg an ilad i. «Ish lab chiqarish
148

---

korxonalariga sayohat uyushtirish orqali maktab m ehnat ustaxonalaridagi 
m ehnatga b o sh q a ch a m u n o sa b a td a
boM adilar»,— deb ta ’kidlaydi 
Ya.Ya.Karvalis.
Demak, sayohat faqat tomosha uchun o ‘tkazilmaydi, balki bolalarda 
ijtimoiy ongni shakllantirishga ham xizmat qilar ekan. Buning uchun maxsus 
tayyorgarlik ishlari olib boriladi. Turli korxonalarga, jam oa xo‘jaliklariga 
ekskursiyalar uyushtirish asosida aqli zaif o ‘quvchilarda o ‘ziga xos ishonch 
hosil qilinadi. Hayotda asosiy narsa — vijdonan mehnat qilish kerak, degan 
fikr paydo boladi. Mehnatdagi yutuqlar uchun berilgan turli mukofotlar, 
tanqidiy surat ko‘rish asosida yordam chi maktab o ‘quvchilari qanday 
yashash, ishlash kerakligi haqida