|
4- amaliy mashg’ulot
Mavzu: Yordamchi so’z turkumlari. Bog’loovchhi.
1-ish turi. Quyidagi savol va topshirqlarni bajarib, bilimingiznii tekshirib ko’ring.
Yordamchi so’zlarning mustaqil so’zlardan qanday farqi bor?
Bog’lovchi deb nimaga aytilladi?
Bog’lovchi qo’llanilishiga ko’ra necha xil ? Ularni izohlang.
Bog’lovchilar vazifasiga ko’ra necha turlarga bo’linadi?
Teng bog’lovchilarning turlarini sanang va misollar keltiring.
Ergashtiruvchi bog’lovchilarning qo’llanishiga misollar ayting.
2- ish turi. O’qing, bog’lovchilarni topib, ularning grammatik ma’nosi va vazifasini izohlanng: teng va ergashtiruvchi bog’lovchilar o’rtasidagi farqni tushuntiring.
Endi goh moviy tus bo’lib, goh qoramtir rangga kirib, goh oppoq ko’piklanib mavj urayotgan dengiz to’lqinlarini tez-tez kelib ko’rarkan, u buni ayniqsa yaqqol his etdi. (L.B.)
Lekin qalandarga na go’sht tatidi, na qimiz! (O.Yo.)
Yo’l shunday tekis ediki, go’yo biz qizil poyondoz ustida ketayotgan edik. (K.A.)
Ayvondagi g’o’lalar tamom bo’ldi, ammo tarasha qilinadigan o’tinlar hali qalashib yotardi. (K.A.)
Mehri bilan kampir mashinalar va ularda ishlayotgan odamlar harakatini kuzata- kuzata bo’yoq va pardozxonaga o’tdilar.(S.Ahm.)
3- ish turi. O’qing, bog’lovchilarni topib, teng bog’lovchilarning turlarini aniqlang.Teng bog’lovchilar ishtirok etgan gaplarni ko’chiring va bog’lovchining nima uchun qo’llanganligini ayting.
Malika na yurib charchaydi, na covuqdan shikoyat qiladi.(N.G’.)
Navoiy farmonni xotirjam tingladi, vazirga izzat- ikrom bilan javob qildi, ammo uning qalbida bo’ron gurrilladi.(L.Bat.)
Osmon oqara boshlagan, bog’dagi yuksak oq teraklarning uchlari yaltirab qolgan, lekin oftob chiqmagan edi.( O.Yo.)
Dam salobatli, dam jozibador yangrovchi tanbur sadosi tinglovchini go’yo sehrli qayig’i bilan allaqanday maftunkor sohil sari boshlar, goh tebratib, goh to’lqinlatib borardi. (J.Abd.)
Shoir o’zining tinchlik, inson va uning burchi to’g’risidagi fikrlarini bu dostonning mazmuni va mundarijasiga singdirdi.(L.Bat.)
4- ish turi. O’qing, ergashtiruvchi boglovchilarni topib, turini ayting: ergashtiruvchi bog’lovchilarning turlari jadvalini chizib, ularni jadvalga joylang.
1. Hamma gap shundaki, biz hali davlatning zo’r xarajatlarini oqlaydigan katta konlar topolganimiz yo’q. (P.Q.) 2. Agar kim hayotdan olmasa ta’lim, Unga o’rgatolmas hech bir muallim! (J. Abd.) 3. Ikki do’st qo’llarini boshlari ostiga yostiq qilib qum ustida chalqancha yotishar, go’yo shu holatlari bilan rohat qilmoqda edilar. (J. Abd.) 4.U o’zi kutmagan holda yo’lni qumliklar qa’riga burib yuborgan, shuning uchun mashina g’ildiraklari tez-tez to’xtab qolar edi. (J.Abd.) 5. Na u yon, na bu yonga burila olmaysan, chunki ikki tomoningni hamhamrohlaring egallagan. (J.Abd.)
5- ish turi. O’qing, bilan qaysi o’rinda ko’makchi, qaysi o’rinda bog’lovchi vazifasida qo’llanganini ayting, farqini tushuntiring.
1. Salim ota bilan yigitlar mehmonni izzatikrom bilankuzatib tashqariga chiqishdi. (S.Ahm.) 2. Majididdin bilan Navoiy yuzlarida tabassum bilan ohista gaplashayotganlari tufayli, o’trganlardan hech kim ular o’rtasida yakkama-yakka kurash borayotganini payqamadi. (L. Bat.) 3. O’quvchilar yangi ishtiyoq bilan hasharda ishtirok etdilar. 4. Alisher shahzoda bilan gaplashishga oshiqmadi, u Badiuzzamonni va Balxdagi sharoitni yaqindan, sinchiklab o’rganmoqchi edi. (L.Bat.) 5. Ekskavator bilan skreperlarni ishga solishga hojat yo’qdir. (J.Abd.) 6. Ukam qatiq bilan choy ichdi.
6- ish turi. O,qing, bog’lovchilarni aniqlang. Avval teng, so’ngra ergashtiruvchi bog’lovchili gaplarni ko’chiring.
1. Bu tasavvurlar sizni shunday chulg’ab oladiki,go’yo hamma narsa ko’z oldingizda asta jonlanib borayotganday tuyuladi. (J.Abd.) 2. Goh ko’zlarini o’ynatar, goh jilmayar, goh yana boshini ko’ksi uzra tutib turgan dasta gullar ichiga suqar edi. (J. Abd.) 3. Uni na toshqin, na bo’ron, na o’t-olov yemira oladi, na zilzila, na tuhmat qilichi qo’porishga qodir. (J.Abd.) 4 Asrlar bo’yi suv chiqarish uchun kurashlar boradi-yu , lekin bu kurash oxiriga yetmay qolib ketaveradi. (J. Abd.) 5. U do’stining bevaqt kelganiga ajablanmadi, chunki ularning hayotida bunday tungi uchrashuvlar ko’p bo’lib turardi. (L. Bat.) 6. Tinchlik va ozodlik uning qo’shig’i, Do’stlik va hamkorlik unung bayrog’i, Hayot, shodlik va baxt uning yo’ldoshi. (U.)
Do'stlaringiz bilan baham: |
