«mashinasozlik texnologiyasi» fakulteti «Texnologik mashinalar va jihozlar»

6-MARUZA
Dissotsiatsiya reaksiyalari uchun dissotsiatsiya darajasi tushunchasi. Molekulyar vodorodning parsial bosimi.
Reja:

1. 
   Dissotsiatsiya reaksiyalari uchun dissotsiatsiya darajasi tushunchasi.
   
2. 
   Molekulyar vodorodning parsial bosimi.
   
3. 
   Suyuq va gaz fazalari orasidagi fizik kimyoviy muvozanat to`g`risidagi
   

ta’limot asoslari.
Dissotsiatsiya reaktsiyalari uchun dissotsiatsiya darajasi tushunchasi mavjud bo‘lib, u parchalangan malekulalarning dastlabki miqdoriga nisbatidir. Faraz qilaylik, vodorodning bir gramm molekulasi parchalanayotgan bo‘lsin. Dissotsiatsiya darajasini orqali belgilab xosil qilamiz;
atomar vodorodning grammolekulasi miqdorin n = 2α,
qolgan molekulyar vodorodning grammolekulasi miqdori

Gaz aralashmasi grammolekulasining umumiy soni

Atomlar vodorodning partsial bosimi
;
bu erda P – gaz aralashmasining umumiy bosimi.
Molekulyar vodorodning partsial bosimi:

Olingan ifodani muvozanat konstantasi uchun formulaga qo‘yib,

konstantani hosil qilamiz, bu tenglamadan dissotsiatsiya darajasini aniqlaymiz:

Bu tenglamaning ko‘rsatishicha, molekulyar vodorodning dissotsiatsiya darajasi faqat temperaturaga bog’liq bo‘lmay, balki bosimga ham bog’liq bo‘ladi. Olingan ma’lumotlar asosida muvozanat konstantasining molekulyar vodorod dissotsiatsiyasi reaktsiyasi uchun temperaturaga bog’liqligida dissotsiatsiya darajasini aniqlaymiz, vodorodning atomarligi va molekulyarligining partsial bosimi va ularning nisbati. Xisoblashlarni jadval ko‘rinishida amalga oshiramiz.
7.1-jadval

T^oK			Α	2α	1-α	1+α	аtm	аtm
2500	3,8 10^-4	0,95 10^-^4	0,97 10^-2	1,94 10^-2	0,99	1,01	0,0192	0,981
2750	4.16.10^-3	1,04.10^-3	0,0303	0,06	0,97	1,03	0,058	0,942
3000	2,5.10^-2	0,67.10^-2	0,082	0,164	0,92	1,08	0,152	0,848
3500	0,562	0,116	0,34	0,68	0,66	1,34	0,51	0,49
4000	5,16	0,562	0,75	1,50	0,25	1,75	0,86	0,14
5000	63,0	0,494	0,97	1,94	0,03	1,97	0,985	0,015

Bu xisob-kitoblarga ko‘ra α; P_n; ; ning temperaturaga bog’liq holda o‘zgarishi grafiklarini ko‘rib chiqamiz.

7.1-rаsm. Dissotsiatsiya darajasi (α) atomar va molekulyar vodorodning partsial bosimlarining (P_n vа ) haroratga bog’liq grafigi.


7-MARUZA
Suyuq va gaz fazalari orasidagi fizik kimyoviy muvozanat to`g`risidagi ta’limot asoslari. Gazlarning eruvchanligi.
Reja:

1. 
   Suyuq va gaz fazalari orasidagi fizik kimyoviy muvozanat to`g`risidagi ta’limot asoslari.
   
2. 
   Gazlarning eruvchanligi.
   
3. 
   Eruvchanlik haqida qo`shimcha ma`lumotlar.
   

Eritib payvandlashda fizik-kimyoviy jarayonlar odatda gaz va suyuqlik fazalari orasida ro‘y beradi. Metall va gaz oksidlari metallda, boshqa materiallar oksidlarida bo‘lishi mumkin. Bundan tashqari metallar va metall oksidlari gaz fazasida bug’lar ko‘rinishida bo‘lishi mumkin. Shuning uchun metall bo‘lgan fazani ham belgilash qulaydir. – uni [ ]. Agarda oksid yoki shlak fazani – ( ) qovuslarda; gaz yoki par fazasini – qovuslar qo‘yilmaydi.
[Me] + O₂ = (2M_eO)
reaktsiya uchun muvozanat konstantasi bunday yoziladi:

yozilishi qulay bo‘lishi uchun odatda kontsentratsiya belgilari qo‘yilmaydi, u holda formula

ko‘rinishda yoziladi.
Termodinamik xisob-kitoblar yordamida quyidagi qoyidalar belgilangan:
1. Agar uch fazali sistemada sofmetall metallning sof oksidi – gaz, metall va metall oksidi alohida fazalar tarzida erkin holatda bo‘lsa, ularning miqdori muvozanat konstantasining kattaligiga ta’sir ko‘rsatmaydi. Bu xolda

2. Agar uch fazali sistemada: metall-faza-metallning sof oksidi – gaz, metall boshqa metall eritmasida (qotishmasida) joylashgan bo‘lsa, u holda uning eritmadagi kontsentratsiyasini xisobga olish kerak

3. Agar uch fazali sistemada: metall fazasi shlak fazasi – gaz, metall eritmada metall fazasida bo‘lsa, eritmadagi metall oksidi shlak fazasida bo‘lsa, u holda ularning tegishli eritmalardagi kontsentratsiyasini hisobga olish zarur.

Suyuq metall quyidagi gazlar bilan aloqada bo‘ladi:
O₂; O; N₂; N; H₂; H; CO₂; A_r; He va boshqalar
O₂; H₂ vа N₂ uchun quyidagi erish kimyoviy formulasini yozish mumkin:
;

Formula metallda erigan atomar gazning kontsentratsiyasi ikki atomli gazning partsial bosimi kattaligidan olingan kvadrat ildizga proportsional ekanini ko‘rsatadi.
Atmosferada atomar holatdagi gaz mavjud bo‘lgan holda erishning kimyoviy formulasi bunday yoziladi: