ΔF kattalik temperatura o‘zgarishi bilan o‘zgaradi, shu bilan birga o‘z ishorasini musbat kattalikdan manfiy kattalikkacha o‘zgarishi mumkin.
Erkin energiya kattaligi kimyoviy vosita deb ataluvchining o‘lchovi hisoblanadi. Ya’ni moddalarning bir-biri bilan u yoki bu darajada jadval kimyoviy birikmaga kirishish qobiliyatidir. Reaktsiyada ΔF kattalikning nol qiymatida kimyoviy vosita xam nolga teng bo‘lib qoladi va reaktsiya to‘xtaydi.
Kuzatilayotgan reaktsiyaning yo‘nalishi reaktsiyada ishtirok etuvchi kontsentratsiyalar va tashqi sharoitlar (temperatura, bosim) belgilanadi.
Reaktsiya tezligi tushunchasi mavjud bo‘lib, ta’sirlanuvchi moddalarning kontsentratsiyasini vaqt birligida o‘lcham bilan o‘lchanadi.
Reaktsiya davomida moddalarning kontsentratsiyasi uzluksiz o‘zgaradi, shuning uchun reaktsiya tezligi xam o‘zgaradi.
Xar bir berilgan paytdagi haqiqiy reaktsiya tezligi kontsentratsiyaning cheksiz kichik o‘zgarishining cheksiz kichik vaqt oraligiga nisbati kabi aniqlanishi mumkin:
Reaktsiya tezligining uning ishtirokchilari kontsentratsiyasiga bog’liqligi kimyoviy kinetikaning asosiy qonuni bilan ifodalanadi, u mossalar ta'siri deb ataladi. Bu qonunga ko‘ra moddalar mazkur vaqtda kimyoviy almashishlarni boshidan kechirayotgan tezligi ularning kontsentratsiyasiga proportsional.
Mossalar ta’siri qonuni gomogen sistemalar uchun matematik jixatdan ancha oddiy ifodalanadi.
Bir necha gazdan iborat gaz fazasini olaylik: A,B,C,D.
Bu gazlarning o‘zaro ta’sirining kimyoviy tenglamasi A+B = C+D (2) formula bilan ifodalanadi.
A va V gazlar massalarning ta’siri qonuni bo‘yicha bir biri bilan birikishga kiradigan tezligi bu gazlar kontsentratsiyaga proportsional:
1 = R1·CA·CB;
bunda 1–reaktsiya tezligi molG`sek hisobida,
CA, CB – mazkur paytdagiА vа V gazlarning kontsentratsiyasi,
R – proportsionallik omili bo‘lib, u gazlarning tabiatiga va 1G`sek temperaturaga bog’liq.
S vа D gazlarning aylanishi tezligi uchun xuddi shu tarzda
= R2 ·Cc·Cd mol/sek deb yozish mumkin.
Reaktsiyalar tezliklari nisbatlarining uch ?oli bo‘lishi mumkin:
1 – hol: > bu holda biz chapdan o‘ngga qarab bo‘ladigan reaktsiyalarni kuzatamiz: А+V → S+D
2 – hol: < Reaktsiya o‘ngdan chapga qarab boradi: А+V ← S+D
3 – hol: = bu holda biz reaktsiyada ishtrok etuvchi barcha gazlarning kontsentratsiyasi o‘zgarishlarini kuzata olmaymiz, holbuki aslida, reaktsiyalarning bir xil tezligida ikki qarama-qarshi yo‘nalishlarida reaktsiyalar yuz beradi.
Bu hol xarakatdagi muvozanat deb nomlanadi. Qarama-qarshi reaktsiyalarning tezligini tenglashtiramiz:
=
R1 ·CA ·CB =R2 ·Cc ·CD R2 ·CА ·Cv =
Kskoeffitsientni kontsentratsiyalar orqali ifodalangan muvozanat konstantasi deb ataymiz. Aloxida gazlar bir necha molekula miqdorida ishtirok etuvchi reaktsiyaning umumiy holi uchun:
aA + bB = cC + dD
Mazkur temperatura uchun muvozanat konstantasining kattaligini bilish reaktsiyada ishtirok etuvchi gazlarning muvozanatli kontsentratsiyalarini hisoblashga imkon beradi. Kontsentratsiyalar orqali ifodalangan muvozanat konstansini partsial bosim bilan ifodalangan muvozanat konstantasi bilan almashtirish mumkin, bu esa gaz aralashmalarida reaktsiyani o‘rganishda ayniqsa qulaydir.
Birinchi yaqinlashishda: Ks ≈ Kr.
Agar reaktsiya o‘zgarmas temperaturada yuz berayotgan bo‘lsa, reaktsiyada ishtirok etuvchi gazlarning partsial bosimlari orqali ifodalangan muvozanat konstantasi reaktsiyaning maksimal ishi kattaligi bilan reaktsiya izotermasi tenglamasi (Vant-Goff tenglamasi) deb nomlangan quyidagi tenglama bilan bog’liq bo‘ladi:
A = RT (lnKp – Δlnpo)
bunda Ro – gazlar reaktsiyaga kirishadigan partsial bosim;
R – gazlarning muvozanatdagi partsial bosimlari
А – reaktsiyaning xisobidagi maksimal ishi.
tenglama reaktsiyaning maksimal ishi dastlabki moddalarning faqat temperaturasiga emas, balki partsial bosimlariga ham bog’liqligini ko‘rsatadi.
Qo‘pol xisoblashlar uchun issiqlik sig’imlarining o‘zgarishiga tuzatishlarni xisobga olmasa ham bo‘ladi:
