Marketing darslik

 

---

127 
10-bob. NARX VA NARX SIYOSATI 
10.1. Narx tushunchasi va uning mohiyati 
Narx bozor kategoriyasi tovarlar ayirboshlanganda yuz beradigan 
munosabatlarni anglatadi. Narx nazariy jihatdan olganda tovar qiymatining 
puldagi ifodasi, qiymatning bozordagi ko„rinishidir. 
Narx bamisoli barometr kabi bozor holatini ko„rsatib turadi, narx 
pasayib ketsa, tovar bozori kasodlikka yo„liqqan bo„ladi, tovar nafsiz 
bo„lib, uni boshqa tovar bilan almashtirish yoki uning sifatini tubdan 
yaxshilash zarurligi pul tarkibiga qo„yiladi. Narxning iqtisodiy mazmunini 
uning funksiyalari ko„rsatib beradi. Narx nimaga tegishli bo„lishidan qat‟i 
nazar (tovar, xizmat) beshta asosiy funksiyani bajaradi: 
1.
Bozor muvozanatini ta‟minlash funksiyasi; 
2.
Hisob-kitob, o„lchov funksiyasi; 
3.
Iqtisodiy regulyator funksiyasi; 
4.
Raqobat vositasi funksiyasi; 
5.
Ijtimoiy himoya funksiyasi. 
Bozor iqtisodiyoti sharoitida narxning quyidagi turlari mavjud: 
demping narx; nufuzli narx; milliy narx; arzonlashtirilgan narx; jahon 
narxi; yashirin narx; erkin narx; standart narx; kontrakt (ulgurji) narx; 
chakana narx; o„zgaruvchan narx; limit narx; muvozanat narx. 
Bozor narxining asosiy xususiyatlari ularning doimo o„zgarib turish 
qobiliyatidir. Narxlar hech qachon sababsiz o„zgarmaydi. Yuqori narxlar 
esa yuqori sifatli, yangi iste‟mol qobiliyatiga ega bo„lgan tovarlarga 
o„rnatiladi. Tovarning raqobatbardoshligi va bozordagi o„rni narx 
darajasiga bog„liqdir. 
Narx belgilash maqsadlari: bozor ulushini ko„paytirish, qisqa vaqt 
ichida eng ko„p foyda olish, yuqori foyda normasini uzoq muddat saqlab 
qolishdan iborat. 
Birlamchi narxni aniqlashga vaqt bo„yicha narx darajasini aniq 
hisoblash ta‟sir qiladi. Bu hisoblash bozor segmentiga, tovarning yashash 
davriga, talab va taklifning potenцial miqdoriga bog„liq bo„ladi. 
Marketingda tovar siyosati ijtimoiy tovar ishlab chiqarishning barcha 
bosqichlari, 
yangi 
ishlab 
chiqarish, 
taqsimlash, 
almashuv 
va 
iste‟molchining o„ziga xos xususiyatlarini hisobga olgan holda yuritiladi. 
Narx bajaradigan ba‟zi bir vazifalarni ko„rib o „tamiz: avvalo narxlar 
ishlab chiqarish va iste‟moldagi o„zgarishlardan xabar beradi. 
Narxlar faqat iste‟moldagina emas, balki ishlab chiqarishdagi 
o„zgarishlardan ham darak beradi. 

---

128 
Narxlarning boshqa muhim vazifasi – ishlab chiqaruvchilar va 
iste‟molchilarni rag„batlantirish hisoblanadi. 
Narxlar mexanizmi ishlab chiqarilayotgan mahsulot miqdorini 
ko„paytirishgina emas, balki ishlab chiqarishning eng tejamli usullarini 
ishlashni ham rag„batlantiradi. 
Narxlarning uchinchi vazifasi ikkinchisi bilan chambarchas bog„liq. 
Bu daromadlarnig taqsimlanishiir. Tovar ishlab chiqarish sharoitida 
xo„jalik faoliyati ishtirokchilari oladigan daromadlar ular o„z shaxsiy yoki 
ishlab chiqarish iste‟mollarini ko„plab sotadigan yoki sotib oladigan 
tovarlar va xizmatlarning narxlariga bevosita bog„liq bo„ladi. 
Narxlarning to„rtinchi vazifasi alohida korxonalarga va xo„jalik 
sohalariga ishlab chiqarish omillarini taqsimlashdir.