―ИҚтисодиёт‖ факультети

 
Таълим технологияларини ишлаб чиқишнинг ўзига хос томонлари 
Бугунги кунда таълим самарадорлигига эришиш учун ҳар бир фан ўқитувчиси 
ўзи ўқитаѐтган фаннинг таълим технологияси ва таълим моделини тўлиқ тарзда 
ишлаб чиқиши лозим. Унда асасан фаннинг хусусиятларидан ва талабаларнинг 
ўзлаштириш даражалари келиб чиқиш кўзда тутилади. Ўқув машғулотининг таълим 
технологиясини ишлаб чиқиш ўқитувчи харакатларининг қуйидаги изчиллигини ўз 
ичига олади: таълим технологиясини лойиҳалаштириш ва унинг натижаларини 
таълим технологиясининг модели кўринишида расмийлаштириш; технологик харита 
кўринишида ўқув машғулотида талабалар билан ҳамкорликдаги фаолиятини 
босқичма босқич режалаштириш; ўқув жараниѐнининг ташкилий-дидактик 
таъминотини ишлаб чиқиш (технологик харитага илова қилинган ўқув-услубий ва 
визуал материалларни).
Ўқув машғулотнинг таълим модели жадвал кўринишида бўлиб, унда 
қуйидагилар кўрсатилади
275
: 
1) ўқув машғулотининг мақсадли белгиланишини аниқловчи дидактик мақсади: 
шакллантириш/ чуқурлаш/ тизимлаштириш/билим ва кўникмаларни назорат қилиш, 
таянч лаѐқатлиликни ривожлантириш;
2) Ўқув фаолиятининг кутилажак натижалари – бу ўқитиш натижасида талаба 
эгаллаши ва бажариши лозим бўлган ҳаракатлар. Улар лўнда ва феъл шаклида 
шакллантирилади, тугалланган ҳаракатни билдиради (…..гапириб беради, …..санаб 
беради, ….тавсифлайди, …..ечимини топади ва ҳаказо).
3)Натижаларга мос педагогик вазифалар-талабанинг ўқув фаолиятини 
белгиланган натижасига қараб ҳаракатланишини ташкил этишда ўқитувчи томонидан 
бажарилиши лозим бўлган ҳаракатлари(тушунтириш,очиб бериш); 
4) Қурилган таълим модели – бу белгиланган вақтда ва мавжуд шароитда 
белгиланган мақсадни амалга ошириш ва башорат қилинган ўқув натижаларига 
эришишни кафолатлайдиган таълимнинг энг мақбул шакллари, усуллари ва 
воситалари мажмуидир; 
5) режалаштирилган ўқув натижаларини мониторингини амалга оширувчи 
қайтар алоқа йўл ва воситалари (кузатув, тезкор сўров, савол-жавоб, ўқув топшириғи 
натижаларини тақдимоти, тестлаш, ѐзма ишларни текшириш ва бошқ.) 
Ўқув машғулотининг технологик харитаси ўқув машғулотида таълим 
технологияси тузилишининг жараѐнли (процессуал) баѐнини акс эттиради ва жадвал 
қўринишида расмийлаштирилади. 
Технологик харитада таълим берувчи фаолияти билан бирга, таълим 
олувчининг ҳам фаолияти, ўқув машғулотининг босқичлари ва вақти, таълим 
беришнинг усул, шакл ва воситалари, таълим мақсадларининг ўқув ютуқлари 
мониторинги ва баҳолашлари аниқ кўрсатилади. 
Технологик харитага илова ўз ичига қуйидагиларни олади: талабалар билимини 
фаоллаштириш мақсадида қўлланиладиган саволлар рўйхати; гуруҳларда ишлаш учун 
йўриқнома, ўқув фаолияти натижасида талабалар таяниши мумкин бўлган қоидалар 
275
Ходжиева К.Н. Проектная технология обучения в вузе. Т.:ТГЭУ, 2009. 32 с. 

---

430 
(ақлий ҳужум қоидаси, гуруҳларда ишлаш қоидаси, мунозара иштирокчиларига 
эслатма); ўқитувчи томонидан ўқув жараѐнида фойдаланиладиган слайдлар, 
жадваллар, ва бошқа визуал материаллар; мунозара ўтказиш учун қўшимча саволлар; 
гуруҳларда ва якка ҳолдаги фаолиятни баҳолаш мезонлари ва кўрсаткичлари.
Бу ерда тақдим этилаѐтган материаллар чегараланмайди. Фақат улар катта 
ҳажмли, яхши тузилмага келтирилган ва графикли чизмаларда расмийлаштирилган 
бўлиши лозим. 
Ўқув машғулотининг таълим технологиясини амалга ошириш асосан қуйидаги 
босқичлардан иборат бўлади
276
: 
1. Ўқув машғулотига кириш 
2. Ўқув машғулотининг асосий босқичи
3. Ўқув машғулотининг якуний босқичи
Ҳар бир босқич доирасида педагог кўзланган мақсад асосидаги натижаларга 
эришсагина, дарс жараѐнлари самарали якун топади. Талабаларнинг ўзлаштиришлари 
юқори кўрсаткичларга эга бўлади. Таълим мақсадларини белгилаш ва натижаларни 
шакллантиришда таълимнинг ўзлаштириш даражалари ҳисобга олиниши лозим. 
Билимларни ўзлаштириш ва ўқув фаолияти йўлларига даражали ѐндашув асосида 
таълим мақсадларини белгилаш йўллари беш қисмга бўлинади: 
1. Билишликка оид (таниш бўйича ҳаракатланиш) 
2. Тартиблиликка оид (алгоритм, намуна, ўхшашлик бўйича ҳаракатланиш) 
3. Ижодий фикрловчиликка оид (эвристик ҳаракатларни танлаш) 
4. Ижодкорликка оид (ҳаракатларни излаш) 
1.Билишликка оид (таниш бўйича ҳаракатланиш) таълим мақсадларини 
белгилашда мақсад ва натижалари шакллантирилиши ҳамда ўқув фаолиятини 
баҳолаш мезонлари қуйидагича бўлади: