Ijtimoiy hodisa deyiladi. Til jamiyat a’zolari yordamida shakllantirilib, rivojlantirilib boriladi. Til birliklari

Shevaning adabiy tildan farqi
Sheva Adabiy til
Fonetik (tovush) farqi: poshta pochta

Leksik (so‘z) farqi: zanggi narvon

Grammatik (qo‘shimcha) farqi: kelvotti kelyapti

Lahja – shevalarning bir-biriga yaqin bo‘lgan guruhlaridir.


LAHJALAR




O‘G‘UZ

QIPCHOQ

QARLUQ


QIPCHOQ lahjasi (SHIMOLIY-G‘ARBIY guruh). Bu lahja o‘z ichiga O‘zbekistonning barcha viloyat shevalarini o‘z ichiga olib, bu lahja vakillari, asosan, qishloqlarda istiqomat qiladi.
Belgilari:

• 
  “y” harfi o‘rniga “j” harfi ishlatiladi: yo‘l-jo‘l, yo‘q-jo‘q, yaxshi-jasqi va h.k;
  
• 
  “g‘” o‘rnida “v” ishlatiladi: tog‘-tov, sog‘-sov va h. k;
  
• 
  so‘z oxirida “k” va “q” harflari tushib qoladi: quruq-quri, sariq-sari.
  
• 
  jo‘nalish kelishigini olgan kishilik olmoshlari boshqa shaklda aytiladi: menga-mag‘an, senga-sag‘an, unga-o‘g‘on;
  
• 
  hozirgi zamon fe’li -jotir, -votir qo‘shimchalari bilan yasaladi: senga aytyapman-sag‘an aytvotirman, aytyapman-aytib jotirman.
  

QARLUQ lahjasi (JANUBIY-SHARQIY guruh). Bu lahja, asosan, shahar shevalarini o‘z ichiga oladi. Masalan, Toshkent, Andijon, Farg‘ona, Namangan, Samarqand, Buxoro, Qarshi va h. k.
Belgilari:__so‘z_oxirida_“k”'>Belgilari:

• 
  so‘z oxirida “k” tovushi “y” tarzida talaffuz qilinadi: elak-elay, terak-teray va h. k;
  
• 
  “o”lashish kuchli: aka-oka, nahor-nohor;
  
• 
  qaratqich kelishigi yo‘q. Uning o‘rniga tushum kelishigi ishlatiladi: ukamning daftari-ukamni daftari;
  
• 
  hozirgi zamon qo‘shimchasi –yapti, -votti, -utti shakllariga ega: kelyapti, kelvotti, kelutti.
  

O‘G‘UZ lahjasi (JANUBIY-G‘ARBIY guruh). Janubiy Xorazmdagi Urganch, Xiva, Xonqa, Hazorasp, Qo‘shko‘pir, Shovot tumanlari va bir qancha shevalarni o‘z ichiga oladi.
Belgilari:

• 
  unlilar qisqa va cho‘ziq aytiladi: at (hayvon) - aad (ism). Aading kim?
  
• 
  -ga jo‘nalish kelishigi o‘rnida -a, -na ishlatiladi: uyga ketdi-uya getdi, qo‘liga ber-qo‘lina bar;
  
• 
  “t” tovushi “d” tarzida: tog‘-dog‘;
  
• 
  “k” tovushi “g” tarzida: keldi-galdi, ko‘k rang-go‘k rang va h. k.
  

Hozirgi o‘zbek adabiy tili uchun qarluq lahjasiga kiradigan Toshkent-Farg‘ona shevalari asos qilib olingan. Chunki, bu shevalarda so‘zlashadigan O‘zbekiston aholisi ko‘pchilikni tashkil qiladi. Toshkent shevalari fonetik tomondan, Farg‘ona shevalari esa leksik tomondan asos bo‘lgan.

Adabiy til Toshkent Xorazm Qipchoq shevalarida

tuxum: tuxum yumurtqa mayak

do‘ppi: qalpoq takya qalpaq, takya

chumoli: qumursqa qarindja qumursqa

dovuchcha: dovuchcha dovcha novcha