Hayvonot dunyosining zamonaviy sistemasi

Фойдаланилган адабиѐтлар
1.
Аджиева В.Ф., Грушецкая З.Е., Малышев С.В., Некрашевич Н.А.,Бабак О.Г. 
Создание комплекса ДНК-маркеров к генам томата, переделяющем содержание каротиноидов и 
устойчивость к болезням и вредителям // Материалы межд. науч. конф.,– Гомель, 2012. – С. 150. 
2.
Кирьянова Е.С., Кралль Э.Л. Паразитические нематоды растений и меры борьбы с 
ними. - Ленинград: Наука, 1971. - Т.II. - 522 с. 
3.
Мавлянов О.М. Галловые нематоды – опасные паразиты растений. - Ташкент: 
Мехнат, 1987. - 96 с. 
4.
Метлицкий О.З., Гуськова Л.А. Методы изучения вредоносности нематод в полевых 
условиях // Матер. Симп. «Принципы и методы взаимоотношений между параз. Нем. и 
растениями». - Тарту. - 1979. - С.61-70. 
5.
Сорокина Е.А. Влияние фитонематод на морфологию растений Автореф. дис. …канд. 
биол. наук. - Томск, 2011.- 19 стр. 
6.
Siddiqui I.A., Shaukat S.S. In tomato against 
Meloidogynejavanica
. // Phytopatolog. 2002. 
– V. 150. -№ 10. – P. 569-575. 
 
DORIVOR O`SIMLIKLARNI O`RGANISHNING AHAMIYATI 
Saydolimova H.D., G`ayratjonova J.I. 
Farg`ona davlat universiteti
 
Uzoq asrlardan buyon insonyat o‗simliklar olamiga qiziqib kelgan. Xususan, O‗rta Osiyo 
hududida o‗simliklar juda qadimdan o‗rganib kelingan. Ular orasida xalq tabobatida ishlatiladigan 
dorivor o‗simliklar alohida o‗rinni egallagan.
Hozirgi kunda O‗zbekiston hududida 4148 tur yuksak o‗simliklar tarqalgan bo‗lib, bo‗lib, 
ulardan 577 turini shifobaxshlik xususiyatlarga ega bo‗lgan dorivor o‗simliklar tashkil qiliar ekan. 
Dorivor o‗simliklar shifobaxshlik xususiyatlarga ega bo‗ib, o‗zida faol moddalarni saqlaydi. Hozirgi 
kunda tabiiy dorivor o‗simliklarga bo‗lgan talab yuqoridir. Shu sababdan bugungi kunning eng dolzarb 
muammolardan biri cho‗l, adir, tog' va yaylov mintaqalarida yovoyi holda tarqalgan noyob, yo`qolish 
arafasida bo`lgan dorivor o‗simliklarni madaniylashtirish va xalq tabobatiga tadbiq etishdan iboratdir. 
Eng ko‗p dorivor o‗simlik turlariga ega bo‗lgan oilalardan biri qoqio‗tdoshlar- Asteraceae L. 
oilasidir. O‗tkazilgan tajribada qoqio‗tdoshlar - Asteraceae oilasiga mansub bo‗ymadaron 
(boshog'rio‗t) - 
Achillea santolina
L. va dorivor tirnoqgul - 
Calendula officinallis
L. dorivor 
o‗simliklarini labaratoriya sharoitda rivojlanish jarayoni o‗rganishdan iboratdir.
Bo‗ymadaron (Boshog'rio‗t) -
Achillea santolina
L. ko‗p yillik, poyasi bir nechta shoxlangan, 
tik o‗suvchi, balandligi 15-30 sm. Barglari och yashil kulrang, barglarini oxirgi qirqimi 1,5-2mm, 
savatchasi teskari tuxumsimon bo‗lib, qalqonsimon gullarining uzunligi 2 sm, tilchali gullari sariq 

---

353 
rangda 5-6 tadan joylashgan. Urug'lari kulrang-qora, uzunchoq ponasimon, uzunligi 1,5-2 mm. May-
iyulda gullab, iyun-avgustda urug'lari yetiladi. Tog' old, cho‗l mintaqalarining taqir yerlarida, ariqlar 
atrofida begona o‗t sifatida keng tarqalgan. Tarkibida efirli moylar, kamfora, pinen kabi moddalar 
saqlaydi. Xalq tabobatida yiringli yaralar va zamburug'li yaralarni davollashda keng ishlatiladi.
Dorivor tirnoqgul - 
Calendula officinallis
L. bir yillik, poyasi shoxlangan, tuklar bilan 
qoplangan, balandligi 30-40 sm. Ildiz oldi barglari uzun bandli, teskari tuxumsimon yirik, poyadagi 
barglari poyani yarimini o‗rab oluvchi o‗troq, chetlari to‗lqinsimon. Savatchani diametri 2-5 sm. 
Gullari sariq yoki pushti, ayrim hollarda to‗q qizil. May-sentyabrda gullab, urug'laydi. Manzarali gul 
sifatida o‗stiriladi. Xalq tabobatida damlamasi (qaynatmasi) surgi, siydik va gijja haydovchi dori 
sifatida ishlatiladi. Olib borilgan tajribada petri kosachalarga filtir qog'oz joylab, bo‗ymadaron 
urug'idan 100 dona, dorivor tirnoqgul urug'idan 35 dona olib ekildi va xona haroratidagi iliq suv bilan 
1 marotaba sug'orilib turildi. Oradan 3 kun vaqt o‗tib, dastlab dorivor tirnoqgul so‗ng bo‗ymadaron 
urug'lari unib chiqdi. Olingan natijalar quydagi jadvalda keltirilgan: 
№
O‗simlik 
nomi 
Ekilgan 
sana 
Unib 
chiqan 
sana 
Dastlabki 
urug'lar 
soni 
Unib 
chiqan 
urug'lar 
soni 
Xona 
harorati/ 
suv 
miqdori 
Umumiy 
uzunligi 
(21.02.18) 
sm 
hisobida 
Umumiy 
uzunligi 
(24.02.18) 
sm 
hisobida 
1. Bo‗ymadaron 15.02.18. 18.02.18. 
100 
20 
20C/5ml 
0.55 
1 
2. 
Dorivor 
tirnoqgul 
15.02.18. 18.02.18. 
35 
10 
20C/5ml 
1.45 
2.4 
Xulosa qilib aytganda, bu dorivor o‗simliklarni unib chiqishi uchun normal harorat 17 C dan 20 
C gacha bo‗lganda 2-3 kunda unib chiqadi. Oziqa muhiti asosan, undirish omili suv hisoblanadi. Bu 
dorivor o‗simliklarni bir biriga solishtirganimizda dorivor tirnoqgul - Calendula officinallis L. ni 
unuvchanligi bo‗ymadoron (boshog'rio‗t) - Achillea santolina L. ga nisbatan ancha yuqori.
Bu olib borgan tajribamizdan asosiy maqsad, dorivor o‗simliklarni unib chiqish tezligini, oziqa 
muhitini, unib chiqishi uchun zarur haroratni aniqlashdan iboratdir. Shu bilan birgalikda ularni 
madaniylashtirib, katta ekin maydonlarda ekib o‗stirish, asosiy xomashyo sifatida xalq tabobatiga, 
sanoatga va farmasevtikaga yetkazib berishga tadbiq etishdan iboratdir. Chunki, chet el 
mamlakatlaridan qimmat narxlarda dori - darmonlar, suniy preparatlar sotib olishdan ko‗ra, 
madaniylashtirib, ekin maydonlarimizda yetishtirsak, ham tabiiy, ham sifatli, ham arzon hom-ashyo 
hisoblanib, xalqimizni dori - darmonga bo‗lgan ehtiyojini qondirgan bo‗lamiz.Hozirgi kunda yovvoyi 
o‗simliklar hayotini o‗rganish, foydali xossalarini aniqlash, ularni madaniylashtirish va o‗stirish 
agrotexnikasi ustida ko‗plab ishlar olib borilmoqda. O‗z hududimizda o‗sayotgan yoki introduksiya 
qilinayotgan dorivor yoki manzarali o‗simliklarni o`rganish uchun ulardan namunalar yig‗ish, tur 
tarkibini aniqlash kerak.

---

354