16
4.
Ghaly, A., & Edwards, S. (2011). Termite Damage to Buildings: Nature of Attacks and
Preventive Construction Methods. American J. of Engineering and Applied Sciences, 4(2), 187–
200.
5.
Жужиков, Дмитрий Павлович -(1979) Термиты СССР. - Search RSL.
QORATEPA TOG‟ MASSIVINING TOG‟OLDI ZONASI BIOTSENOZLARIDA
FITONEMATODALARNING YOVVOYI O‟SIMLIKLAR ORASIDA TARQALISH
XUSUSIYATLARI
Mavlonov O.M.
1
, Narzullayev S.B.
2
Toshkent davlat
pedagogika universiteti
1
, Samarqand davlat universiteti
2
Tog‘oldi hududi boshqa zonalarga nisbatan o‘simliklar qoplamining zichligi va shunga binoan
faunaning hilma-xilligi bilan ajralib turadi. Ushbu hududda ko‘p yillik o‘simliklar, ayniqsa
qoqio‘tdoshlar va burchoqdoshlar oilasi vakillari anchagina keng tarqalgan. Tadqiqotlat doirasida
mazkur oila vakillaridan keng tarqalgan to‘rttadan tur (qoqio‘tdoshlar oilasidan sariq andiz (Inula
grandis Sch.), soyachil karrak (Cousinia umbrosa B.), yoyiq bo‘tako‘z (Centaurea squarossa W.),
oddiy sachratqi (Cichorium intybus L.) va burchoqdoshlar oilasidan- o‘tloq sebargasi (Trifolium
pretense L.), qirg‘iz yantoq (Alhagi kirghisorum), jingalak otquloq (Rumex crispus L.), seversov
astragali (Astragalus Severzovii B.)) o‘simliklar tanlab olindi. O‘rganilgan ko‘p yillik o‘simliklar
nematodafaunasi 102 turdan iborat ekanligi aniqlandi. Ular Nematoda
sinfining uchta kenja sinfi
(Chromadorea, Adenophorea, Rhabditea) va 8 ta turkumiga mansubligi aniqlandi. Fauna tarkibidagi
nematoda turlari turkumlar bo‘yicha quyidagi holatni oldi, ya‘ni Plectida turkumi-7 tur, Monhysterida
turkumi-4 tur, Enoplida turkumi-1 tur, Mononchida-5 tur, Dorylaimida-18 tur, Rhabditida turkumi-25
tur, Aphelenchida-14 tur va Tylenchida turkumlari-28 turni tashkil etgan.
Keltirilgan raqamlardan ko‘rinib turibdiki tog‘oldi mintaqasi o‘simliklari faunasida Tylenchida
va Rhabditida turkumlari turli-tumanligi bilan ajralib turdi. Enoplida turkumi esa faqat bitta tur
(Prismatolaimus dolichurus) bilan eng kam miqdorda uchratildi. Turkumlarning turlari o‘simliklar
faunasida ham notekis taqsimlanganligi ma‘lum bo‘ldi. Jumladan, Rhabditida turkumining Rhabditis
brevispina, Mesorhabditis monhystera, Heterocephalobus elongatus, Panagrolaimus rigidus,
Acrobeloides emarginatus, Chiloplacus lentus, Aphelenchida turkumining Aphelenchoides bicaudatus,
Aphelenchoides parietinus, Praphelenchus pseudoparietinus va Tylenchida
turkumining Ditylenchus
dipsaci, Ditylenchus destructor, Pratylenchus pratensis, Helicotylenchus multicinctus va Paratylenchus
macrophallus kabi turlari katta miqdordagi individlari bilan barcha o‘simliklarning faunasi tarkibidan
joy oldi. Bularning aksi sifatida kam miqdorda uchratilgan turlarga Plectus cirratus (faqat yantoq,
otquloq va andizda), Prismatolaimus dolichurus, Dorylaimoides elegans, Eudorylaimus muchabbatae,
Diplogaster rivalis, Diploscapter rhizophilus, Aphelenchoides kühni, Seinura demani, Seinura oxura,
Neotylenchus intermedius, Paratylenchus tumidiceps lar misol bo‘la oladi. Ushbu turlarning ayrimlari
faqat bir o‘simlik
faunasida masalan, Dorylaimoides elegans va Seinura oxura faqat yantoqda,
Neotylenchus intermedius esa faqat andiz o‘simligida uchratildi.
Faunadagi 102 turning o‘simliklar orasida tarqalishi ham turli ko‘rinishda bo‘ldi. Jumladan,
qoqio‘tdoshlar oilasiga mansub 4 tur o‘simliklar nematodafaunasi jami 82 turni tashkil etib, uning 58
turi andizda, sachratqida 48 tur, karrakda 53 tur va bo‘tako‘zda 46 turdan iborat bo‘ldi.
Burchoqdoshlar oilasiga mansub o‘simliklar faunasi 89 turdan iborat bo‘lgan holda o‘simliklar
bo‘yicha otquloqda-57 tur, astragal-43 tur, sebarga-36 tur va yantoqda 60 turni tashkil etdi.
Qoqio‘tdoshlar oilasiga mansub o‘simliklar faunasida uchratilgan turlarni biotoplar bo‘yicha
tahlil qiladigan bo‘lsak, sariq andizning vegetativ a‘zolarida 31 tur, bo‘tako‘zning vegetativ a‘zolarida
22 tur nematodalar aniqlandi. O‘simliklarning vegetativ a‘zolarida uchratilgan turlarning ko‘pchiligi
Rhabditida, Aphelenchida va Tylenchida turkumlarining vakillaridan iborat bo‘ldi. Rizosfera tuprog‘i
qatlamlarida uchratilgan
turlar asosan Plectida, Monhysterida, Dorylaimida
va Rhabditida turkumi
vakillaridan iborat bo‘ldi.
Burchoqdoshlar oilasi vakillarining nematodafaunasi tarkibidagi turlarining vegetativ a‘zolar va
rizosfera tuprog‘i qatlamlari bo‘yicha tarqalish xususiyatlarini tahlil qilganimizda, ushbu jarayonda
17
ham sezilarli farqlar mavjudligi aniqlandi. Masalan, yantoq faunasidagi mavjud 60 turdan 33 tasi
o‘simlikning yer osti va ustki vegetativ a‘zolarda uchratildi. Vegetativ a‘zolarda topilgan turlarning
ko‘p qismi Rhabditida, Aphelenchida va ayniqsa Tylenchida turkumlari vakillaridan tashkil topgan.
Rizosfera tuprog‘ida uchratilgan turlar asosan Plectida, Monhysterida, Dorylaimida, Rhabditida,
Tylenchida turkumi vakillaridan iborat bo‘ldi.
Tadqiqotlar jarayonida o‘simliklar faunasi tarkibidagi aniqlangan turlarni tarqalishi, oziqlanish
usuli va o‘simliklarga munosabati hamda boshqa bir qator xususiyatlariga ko‘ra bir necha ekologik
guruhlarga ajratildi. (A.A Paramonov, 1964)
Do'stlaringiz bilan baham: 
