Geografiya va iqtisodiy bilim asoslari

2. SHahar aholi manzilgohlarining turlari. Shaharlar hoh u yirik, hoh mayda bo’lishidan qat’iy nazar har birining bajaradigan o’z funktsiyasi bor. Shaharlarning funktsiyasi-aholining shahar hosil qiluvchi tarmoq va sohalardagi ishlab chiqarish faoliyati hisoblanadi. Shaharlarni shahar hosil qiluvchi funksiyasiga ko’ra ikkita asosiy guruhga ajratish mumkin:

1. 
   Ishlab chiqarish (industrial)
   

1. 
   sanoat
   
2. 
   transport
   
3. 
   savdo-sotiq
   

2. 
   Noishlab chiqarish
   

1. 
   harbiy
   
2. 
   madaniy
   
3. 
   kurort
   

Shuningdek, ba’zi olimlar shaharlarni quyidagi funksional tiplarga ajratishni ma’qul ko’radi.

1. 
   Siyosiy-ma’muriy markazlar, poytaxt shaharlar.
   
2. 
   Ko’p funksiyali shaharlar-viloyat markazlari.
   
3. 
   Ko’p tarmoqli yirik sanoat markazlari.
   
4. 
   Asosan bir yoki ikki sanoat tarmog’iga ixtisoslashgan shaharlar.
   
5. 
   Transport markazlari.
   
6. 
   Agroindustrial shaharlar.
   
7. 
   Tuman markazlari.
   
8. 
   Rekreasiya shaharlari.
   
9. 
   Ilmu-fan markazlari, universitet shaharlari va x.k.
   
10. 
    Shaharlar mazkur yuqorida keltirilgan funksiyalari bo’yicha bir-biridan ma’lum darajada farq qilishadi. Masalan, dunyoda AQShdagi Detroyt, Rossiyadagi Tolyatti shaharlari avtomobilsozlik, Fransiyadagi Dyunkerk, Ukrainadagi Odessa, Rossiyaning Vladivostok, Murmansk transport, ya’ni port shaharlar; Angliyadagi Kembridj, Germaniyaning Xaydelburg, Dubna o’quv, ilmiy markazlar; Hindistonning Varanasi, Saudiya Arabistonining Makkasi diniy markazlar vazifasini bajarishi bilan ajralib turadi. Ko’pgina shaharlar bitta emas, birqancha funktsiyani bajaradi, bunday shaharlar “polifunktsional” shaharlar hisoblanadi.
    

Shaharlar katta-kichikligiga qarab ham funktsional tiplarga ajratiladi. Shaharlarning katta-kichikligi ular aholisi soniga qarab belgilanadi. Odatda, shaharlar aholisi soniga ko’ra quyidagicha klassifikasiyalanadi:

1. 
   kichik shahar: 20 ming kishi
   
2. 
   o’rta shahar: 20 mingdan 100 ming kishigacha
   
3. 
   katta shahar: 100 mingdan 500 ming kishigacha
   
4. 
   yirik shahar: 500mingdan 1000 ming kishigacha
   
5. 
   millioner shahar: 1000 ming va undan ortiq
   
6. 
   o’ta millioner shahar: 10 mln va undan ko’p kishi.
   

15-jadval