Фалсафий дунёкараш, унинг хусусиятлари ва асосий тамойиллари Режа: «Дунёкараш»


Фалсафий дунёкараш мураккаб тузилишга эга. У



Download 33,39 Kb.
bet3/7
Sana21.02.2022
Hajmi33,39 Kb.
#74922
1   2   3   4   5   6   7
Bog'liq
дунёкараш

Фалсафий дунёкараш мураккаб тузилишга эга. У муайян билимлар, келажакка каратилган Коя ва максадлар, табиий ва ижтимоий фан ютуклари, диний тасаввурлар, кадриятлар, ишонч, эътикод, фикр, хиссиёт каби таркибий кисмлардан иборат.
Буларнинг ичида эътикод мухим ахамият касб этади. У дунёкарашнинг мазмунини ташкил этадиган асослардан биридир. Эътикод инсоннинг уз карашлари ва Коялари туКрилигига, орзу-умидларининг асосли эканига, фаолияти ва хатти-харакатининг умумий максадларга ва талабларга мослигига булган чукур ишончидан пайдо булади. У инсоннинг хиссиёти, иродаси ва фаолиятини белгилайди, уларни бошкаради, шахсни омилкорликка, самарали фаолиятга ундайди.
Фалсафий дунёкараш таркибида хиссиёт ва акл мухим урин тутади. Хиссиёт дунёкарашнинг эмоционал-рухий жихати булиб, дунёни тушуниш эса, дунёкарашнинг аклий шаклидир. Хиссиёт – кувонч, шодлик, завкланиш, хаёт ва касб-кордан мамнунлик ёки норозилик, хайратланиш, хавотирланиш, асабийлашиш, ёлКизлик, заифлик, рухий тушкунлик, Кам-Кусса, надомат, уз якинлари ва ватани такдирини уйлаш каби хилма-хил шаклларда намоён булади. Ана шулар барчасининг уйКунлиги дунёни хис этишга олиб келади. Дунёни хис килиш эса, уни аклий тушунишга, муайян дунёкарашнинг шаклланишига асос булади.
Инсон акли унга хос хиссиёт ва тасаввурлар асосида илмий дунёкарашни шакллантиради ва такомиллаштиради. Хар бир кишига хос хиссиёт ва фикр, билим ва эътикод, интилиш ва кайфият, орзу-умид ва кадриятлар дунёкараш таркибида яхлитлашади ва оламни бир бутун холда акс эттиради. Бир бутун, яхлит дунёкарашнинг шаклланиши болаликдан бошланиб, инсон хаётининг охиригача давом этади. Бу холат индивидуал дунёкарашнинг асосий тамойилларидан бирини ифодалайди.
Фалсафий дунёкарашнинг шаклланишида билим Коятда мухим ахамият касб этади. Билимда дунёкарашнинг барча белгилари мавжуд. Лекин, билим ва дунёкараш айнан бир нарса эмас. Оламни тушуниш билимлар пайдо булиши учун асосдир. Билим инсон онгида хиссий ва аклий билиш жараёнида хосил булади, у дунёкарашнинг асоси, унинг узвий кисмидир.
Билим муайян шароитда бирон бир ходиса ёки нарсани бахолашда кул келади ва айнан ана шу жараёнда дунёкарашга айланади. Бундай бахо бериш жараёнида мудом муайян манфаатлар асос килиб олинади. Шунинг учун хам ижтимоий дунёкараш турли ижтимоий гурухлар манфаатларини ифода этади, гохида уларни амалга ошириш учун кураш майдони булиб колади.
Бирор партия ёки гурух уз максадларига етишиш йулида бутун жамият учун хос булган умумий ижтимоий дунёкараш таркибида купрок ва салмоклирок жой эгаллашга ёки уни уз манфаатлари фойдасига узгартиришга харакат килади. Умуман, хаётда максадга эришишнинг энг осон ва кулай йули узгалар дунёкарашини жамият фойдасига узгартира олишдир.
Фалсафа азал-азалдан дунёкараш булган. Чунки, унинг узи хаёт нима учун берилган, дунёга келишдан максад нима, умрни мазмунли утказишнинг кандай йуллари бор, деган талай саволларга жавоб топиш зарурати туфайли вужудга келган. Фалсафий дунёкараш узининг назарий асослангани ва пухта ишлангани билан ажралиб туради. Шу маънода, у бошка фан ёки фаолият сохаси учун умумий услуб вазифасини хам бажаради.
Агар назария билиш жараёнининг натижаси булса, усул (метод) шу билимга эришиш ёки уни амалга ошириш йулини англатади. Фалсафий назария эса, бир вактнинг узида усул вазифасини хам бажара олади. Тарихнинг бурилиш даврларида узгаришларнинг асосий йуналишлари ва максадлари нечоКли туКри экани фалсафий дунёкараш тамойилларига солиштириб аникланади. Бунда муайян фалсафий назария умумий усул (метод) сифатида кабул килинади. Шу сабабдан хам бундай даврларда фалсафий назарияларга эътибор кучаяди, тараккиёт йулларидан бориш фалсафий моделларининг ахамияти ортади.
Масалан, бизнинг мамлакатимиз жахон хамжамиятига кушилиш, демократик давлат куриш борасида Ислом Каримов томонидан асослаб берилган тараккиёт йули – «¤збек модели»ни амалга оширмокда. Бу йулнинг асосий мохияти ислохотларни инкилобий тарзда эмас, тадрижий равишда олиб боришни назарда тутади. Президентимиз, айнан шу йулни таклиф этар экан, асосий эътиборни унинг мохият-мазмуни, тарихда кандай натижалар бергани каби масалаларга каратган. Бунда тараккиётнинг мазкур йули аник тарзда тасаввур этилган. Яъни, унинг тарихий ва замонавий жихатлари, умумбашарий ва минтакавий хусусиятлари, мамлакатимизнинг бугуни ва келажаги учун накадар ахамияти хар томонлама урганилган. Ана шу асосда керакли хулосалар чикарилган ва уларни хаётга тадбик этишнинг асосий йул-йуриклари курсатиб берилган.
Биз ана шу назарияни, бир томондан, тараккиётимизнинг узимизга хос ва мос модели деб атаймиз. Иккинчи томондан эса, уни мамлакатимиз хаётини тубдан узгартирадиган ва унинг келажагини белгилаб берадиган, миллий дунёкараш, онг ва тафаккур ривожида мухим урин тутадиган умумфалсафий таянч – методология деб биламиз. Чунки, унинг тамойиллари тараккиётимизнинг асосий йуналишларини белгилайди ва шу билан бирга, бу жараёнга кучли таъсир курсатадиган методологик асос булиб хизмат килади.
Инсон онгли ижтимоий мавжудот булгани боис, унинг дунёкараши муайян эхтиёж ва манфаатларга асосланади. Демак, хар кандай дунёкараш муайян инсон, ижтимоий гурух ёки табаканинг уз эхтиёж, манфаатларидан келиб чикган холда борликка муносабатини ифодаловчи Коялар, назариялар, билимлар мажмуаси, рухий холат ва эътикод мужассами хамда уларнинг намоён булишидир.
Фалсафий дунёкараш, мохият-мазмунига кура, маънавий фаолият булгани боис, у борликка булган онгли, инсоний муносабатнинг муайян йуналишларини вужудга келтирган. Масалан, кишиларнинг жамиятдаги ахлокий муносабатлари – ахлокий дунёкарашларида, хукукий муносабатлари – хукукий, сиёсий муносабатлари – сиёсий, диний муносабатлари – диний, экологик муносабатлари – экологик дунёкараш шаклларида уз ифодасини топган. Буни тизим тарзида изохлайдиган булсак, куйидагича куриниш касб этади:
1. Ахлокий.
2. Диний.
3. Хукукий.
4. Сиёсий.
5. Экологик.
6. Эстетик.
Бу тизимни ташкил килган нисбатан мустакил дунёкараш шакллари узаро боКликликда, алокадорликда харакат килади.
Дунёкараш тизимининг ривожланиш даражаси жамият тараккиётига мос келади ва уни ифодалаб туради. Бундан ташкари, хар бир тарихий даврда миллатнинг ривожланиши, унинг менталитети ва дунёкарашида намоён булади. Бошкача килиб айтганда, дунёкараш тизими ва уларнинг хусусиятлари муайян инсон, ижтимоий гурух, табака ва бутун миллатнинг маънавий киёфасини белгилаб беради.
«Дунёкараш» тушунчаси узликни англаш, ватанпарварлик, миллий Курур, тарихий хотира, маънавий баркамоллик каби туйКу ва тушунчалар билан узвий боКлик холда шаклланади. Чунки, дунёкараш айнан ана шу рухий-ижтимоий ходисалар оркали ойдинлашади, умуминсоний кадриятларнинг тарихий бир булагига айланади.

Download 33,39 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish