Фалсафий дунёкарашнинг вазифалари (функциялари). Фалсафий дунёкарашнинг зикр этилган тамойиллари, унинг вазифаларини белгилаб беради. Яъни, бу вазифалар жамиятнинг умумбашарий рухдаги максад-муддаоларидан, манфаатларидан келиб чикади хамда бошка дунёкараш шакллари учун услубий ахамият касб этади.
Дунёкараш, аввало инсоний муносабатлар ифодасидир. Шу нуктаи назардан, у инсоннинг борликка муносабатида, дастлаб унинг бахоси тарзида кузга ташланади.
Бу — фалсафий дунёкарашнинг бахолаш вазифасини англатади. Яъни, инсон, уз эхтиёж ва манфаатларидан келиб чикиб, нарса-ходисаларни: яхши-ёмон, фойдали-зарарли, савоб-гунох, орият-беномуслик каби карама-карши мезонларга ажратади.
Инсон нарса-ходисаларга бахо берар экан, бунинг замирида унинг ижтимоий хаёти, яъни онгли муносабатлари ётади. Бунда инсон ёки жамият муносабатлари дунёкарашнинг узи таянадиган омилларга (идеалларига) мослаштирилади. Орзу-хавасларга эришишнинг усуллари, воситалари, амалий йуналишлари белгиланади.
Дунёкараш инсон фаолиятини ахлокий меъёр, диний кадрият, хукукий хужжат ва сиёсий механизмлар каби усул-воситалар оркали бошкариш вазифасини хам адо этади. Бунда фалсафий дунёкарашнинг узича нисбатан мустакил булган хар бир йуналиши узига хос бошкариш усулига эга булади. Масалан, инсонни эзгуликка йуналтириш учун ахлок унинг акл-заковатига; дин — иймон-эътикодига; хукук — конунларга, жазо идораларига; сиёсат-давлат функцияларига таянади ва узига хос таъсир йуналишларига эга булади.
Фалсафий дунёкарашнинг инсон фаолиятини назорат килиш вазифаси хам бор. Бунда дунёкарашнинг жамоатчилик фикри тарзидаги куриниши назарда тутилади. Масалан, узбек халкининг тарихий ривожланиши ва маънавий хаёт тарзида махалла ижтимоий назоратнинг мухим институти тарзида фаолият курсатган.
Дархакикат, узбек махаллаларида баКрикенглик, узаро мехр-окибат, хамдардлик каби ноёб фазилатлар камол топади. Шунинг учун хам Ислом Каримов уни «¤зини узи бошкариш мактаби... демократия дарсхонаси», деб таърифлайди1.
Фалсафий дунёкарашнинг бирлаштириш (коммуникатив) вазифаси турли дунёкараш йуналишларини миллий ва умуминсоний Коялар атрофида уйКунлаштириши билан характерланади. Турли манфаатлар билан боКлик булгани боис дунёкарашлар уртасида муайян зиддиятлар руй бериши табиий. Бундай шароитда фалсафий дунёкараш уларни муросага келтиришга хизмат килади.
Фалсафий дунёкараш, уз мохиятига кура, ижтимоий-тарихий тажрибани умумлаштириш, жамият истикболини курсатиш имкониятига эга булганлиги учун хам халкни муайян Коя атрофида бирлаштиради.
Масалан, тарихга назар ташлайдиган булсак, муайян даврларда фалсафий дунёкараш инсон туб манфаатлари билан боКлик булганлигини, миллат келажагини белгилайдиган озодлик Кояси атрофида кишиларни бирлаштирганини курамиз. Бу хол муКул боскинчиларига карши кураш даврида яккол намоён булган. Ушбу Коя (озодлик фалсафаси) дунёкарашнинг таркибий кисми сифатида миллатнинг турли табакаларини, эътикоди, иктисодий ахволи ва сиёсий мавкеидан катъи назар, бирлаштирган ва умумий курашга сафарбар килган.
Хар кандай дунёкараш инсон эхтиёжларидан келиб чикади, унинг манфаатларига мос келади. Шу билан бирга, бир томондан, дунёкараш уз-узидан, яъни стихияли равишда шаклланиб колмайди. Аксинча, у турли таълим-тарбия воситаларининг максадга мувофик холдаги фаолияти натижасида вужудга келади. Иккинчи томондан эса, фалсафий дунёкараш, умуминсоний тамаддун (цивилизация) таъсири уларок шаклланган булса, муайян инсон, ижтимоий гурух ёки миллатни тарбиялашнинг турли имкониятлари ва воситаларининг муштараклашган шаклидир.
Бинобарин, фалсафий дунёкарашнинг тарбиявий вазифасини юкорида зикр этилган бошка вазифаларнинг асоси сифатида караш керак. Бу — кишиларда кенг ва теран фикрлаш кобилиятини вужудга келтириш асосида баКрикенглик, муроса, хар кандай зиддиятларни маданий йул билан хал килиш, келажакка умид ва ишонч рухини шакллантиришдан иборат.
Do'stlaringiz bilan baham: |