Çolpan’in köŞe yazilari (İnceleme-metiN)

“İl 
Bayrağı, özellikle muhtariyet devrinde Türkistan’da en yaygın ve en sevilerek okunan 
Türkistan ilericilerinin önemli gazetelerinden birisidir. Bu gazete Sayfalarında Polat 
Salay, Aşur Ali Zahiri, Serdar, Abdullah Bigi, Nuşirvan Yusuf, Ahlalla Hayrullahoğlu, 
Abdullah Can, E. Bek, Oğuzcan, Teşebay, İsmail Abdi, Nasır Hacı, Hafız Nurmuhammed, 
Yunus Can Ağalık, Rauf Yakup, Uygur, Şakircan Rahimi gibi yazarların yazıları 
basılmıştır. İl Bayrağı haftada iki defa yayınlanırdı. Türkistan muhtariyet hükûmetinin 
yayın organı olarak 20 sayı çıkmıştır. Türkistan muhtariyet hükûmeti Rus Bolşevik 
askerleri tarafından dağıtıldıktan sonra İl Bayrağı da diğer Türkistan terakkiperver 
gazeteleri gibi, Mağcan Cumabay’ın “Tonguz-Konguz” diye isimlendirdiği Rus 
proletaryasının bulanık seli altında kaldı”
(Toktamışoğlu, 2006: 271-272). 

---

42 
“… Rus devrimci gruplarını Bolşevizme karşı toplamak ve onları Türkistan milli 
muhtariyet bayrağı altına getirmek maksadıyla Rus dilinde bir gazete çıkarmak 
gerekliliği ileri sürülmüştü. Çıkarılmak istenen bu gazetenin ismini Çokayoğlu Mustafa 
Bey “Svobodniy Turkestan” (Hür Türkistan) olarak koydu ve bununla ilgili bütün 
masrafların karşılanması işini kendi üzerine aldı”
( Toktamışoğlu, 2006: 273). Böylece 
1918 yılının Ocak ayında “Hür Türkistan” gazetesi yayın hayatına başladı. Bu gazete 
Taşkent’te günlük olarak yayımlanmaktaydı. Başlarda tirajı 3000 olsa da daha sonraları 
8000 e kadar çıkmıştır. Hür Türkistan gazetesinde Valentin Volpin, Yunoşa Gizovski, 
Yuri Poplovski gibi isimler yazılarıyla yer almıştır. Gazete çıktığı dönemde Türkistan’da 
önemli rol oynamış bir gazete olmuştur. (Toktamışoğlu, 2006: 273). 
Kokand Muhtariyet hükümetinin devrilmesinden sonra Bolşevikler tarafından 
yayını durdurulan Hür Türkistan gazetesinin kurucuları gazeteye “Novıy Turkestan” yani 
“Yeni Türkistan” adını vermiş ve yayın hayatına devam ettirmiştir. Gazetenin yayını 1918 
yılının Nisan ayında Sovyet hükümeti tarafından durdurulmuştur (Toktamışoğlu, 2006: 
273).
“Yeni Türkistan, Türkistan’da Bolşevizme karşı mücadele eden rusça olarak 
yayınlanan gazetelerin en önemlisi ve en sonuncusudur. Aynı amaca hizmet eden Hür 
Türkistan ile Yeni Türkistan, Türkistan’ın siyasi hayatında önemli yer tuttuklarından 
dolayı, 
Türkistanlılar 
tarafından 
araştırılmaya 
değer 
yayınlar 
grubuna 
girerler”
(Toktamışoğlu, 2006: 273). 
1918 yılının Mayıs ayında Türkçü zümre tarafından “Türk Sözü” adlı bir gazete 
çıkarılmıştır. Taşkent’te çıkarılan bu gazetede Türk gençlerinin, Türk halkının birleşmesi 
birlik olması için çağrılar yapılmıştır. Türk Sözü gazetesi haftada iki kez 
yayımlanmaktaydı. Gazetenin içerisinde yer alan ve Rus Bolşeviklerine karşı birlik 
beraberlik konularını işleyen yazılar öncülüğünde Taşkent’te “Türk Ocağı” kuruldu. 
Ocağın kurulması ve açılması Türk Sözü gazetesinde ilan edildi (Toktamışoğlu, 2006: 
274). Haftada iki kez yayımlanan gazetenin baş yazarlığını Temirbek Hudayar Han 
yapmaktaydı. 
“Türk Sözü, Bolşevikler Türkistan’da iş başına geldikten sonra, onların 
çeşitli iç meseleleriyle uğraştıkları zamanlarda çıkan ve kısa bir süre yaşayabilen tek 
milli siyasi bir Türk gazetesidir” 
(Toktamışoğlu, 2006: 275). 
Muhtar Bekir’in sorumlu müdürü olduğu “Halk Darülfünunu” adlı gazete 31 Mayıs 
1918 yılında Taşkent’te yayın hayatına başlamıştır. Halk Darülfünunu’nda siyaset dışı 

---

43 
konular yer almıştır. Haftada bir defa olarak çıkmaya başlayan gazete daha sonraları 
haftada iki defa çıkarılmaya başlamıştır (Toktamışoğlu, 2006: 275). Gazetede Asyalı, 
Ebubekir Divay, Kokandlı Abdullah Bek, Şakir Sadık, Şemseddin Resulzade, İloğlu, 
Fatih Bekir, Tutaş, Hak kap, Dört göz, Ahmetcan Müstafi, Latifi Akberdi, Şah Kemal 
Salih gibi isimler katkıda bulunmuşlardır (Toktamışoğlu, 2006: 275-276). 
“…Türkistan’da özel şahıslar, çeşitli cemiyetler ve şirketler tarafından çıkarılan 
milli ruh taşıyan gazeteler 1918 yılına kadar devam edebilmiştir. Daha sonraları onların 
yerine “görünüşte milli, içeriği itibarıyla sosyalist” olarak isimlendirilen ve “bütün 
dünya proleterlerini birleştiriniz” sloganı taşıyan Sovyet gazeteleri yayınlanmaya 
başlamıştır. 1918 yılının Haziran ayından başlayarak Türkistan’da çıkan bütün gazeteler 
resmi Sovyet yayınıdır” 
(Ayaz Tahir Türkistan İdil-Ural Vakfı, 2006: 27). 
Ekim devriminden sonra çıkan ve Sovyet yayını olarak adlandırılan “İştirakiyun” 
(1918-1919), “Kızıl Bayrak” (1920-1921), “Türkistan” (1922-1924), “Mihnetkeşler 
Tavuşı” (1918-1922), “Buhara Ahbarı” (1920-1922), “Mihnet Bayrağı” (1921), 
“Fergana” (1921) gibi pek çok gazete yayımlanmıştır.