Çolpan’in köŞe yazilari (İnceleme-metiN)

Tablo 1. Türkistan’da Çarlık Rusya Tarafından Çıkarılan Gazeteler 
Gazete Adı 
Basım Yeri ve 
Yılı 
Yayımlayanlar 
Sayı 
Dili 
Türkistan 
Vilayetinin Gazeti 
(Türkistanski 
Vedomosti) 
Taşkent,
1870-1918 
N.Petroviç ve 
Ostroumov 
640 
1885’ten itibaren 
Özbek Türkçesiyle 
Dala Vilayeti 
Omsa, 1888-1902 
? 
? 
Kazak Türkçesi 
Mevmua-yı 
Mavera-yı Bahr-i 
Hazar 
Aşkabat,
1905-1908 
Seyid Mehdi 
Kasım 
15 
Farsça-Türkmence 
Zakapskaya 
Tüzemnaya 
Aşkabat, 1906 
? 
? 
Türkçe- Rusça- Farsça 

---

44 
(Abdazimova, 2015: 8) 
Tablo 2. Şahsi Olarak Çıkarılan Gazeteler 
Gazete Adı 
Basım Yeri 
ve Yılı 
Yayımlayanlar 
Sayı 
Dili 
Orta Asya’nın 
Ümrgizarlığı Tarakki 
Taşkent, 1905 
İvan Geber Molla 
Alim Kadı 
8 
Türkî /Özbekçe 
Tarakki 
Taşkent, 1906 
Münevver Kari 
20 
Türkî /Özbekçe 
Hurşid 
Taşkent, 1906 
Münevver Kari 
11 
Türkî /Özbekçe 
Serke 
S-Peterburg, 
1905-1907 
Abdurreşid Hacı 
İbrahimov 
? 
Kazakça 
Kazak Gazeti 
Altıntöbe, 1907-
1911 
? 
? 
Kazakça 
Şöhret 
Taşkent, 1907-
1908 
Abdullah Avlani 
10 
Türkî /Özbekçe 
Tüccar 
Taşkent, 1907 
Saidkerim 
Saydazimbayoğlu 
36 
Türkî /Özbekçe 
Asiya 
Taşkent, 1908 
Münevver Kari 
Ahmetcan 
Baktemirov 
6 
Türkî /Tatarca 
Buhara-yı Şerif 
Buhara, 1912-
1913 
Liviy-Mırza Celal 
153 
Farsça 
Turan 
Buhara, 1912 
Giyas Muhzum 
Hüsnî 
49 
Türkî /Özbekçe 

---

45 
Samarkand 
Samarkand, 
1913 
Mahmud Hoca 
Behbudî 
45 
Türkî /Özbekçe 
Sada-yı Türkistan 
Taşkent, 1914-
1915 
Ubeydullah Hoca 
67 
Türkî /Özbekçe 
Sada-yı Fergana 
Hokand, 1914-
1915 
Abidcan 
Mahmudcan 
123 
Türkî /Özbekçe 
Tirik Söz 
Hokand, 1915 
Abidcan 
Mahmudcan 
? 
Türkî /Özbekçe 
Kazak 
Orenburg, 1913-
1918 
Mustafa Orazayoğlu 
Ahmet 
Baytursunoğlu 
? 
Kazakça 
Telegram Haberleri 
Semerkand, 
1915 
Hüseyin İbrahim 
30 
Türkî /Özbekçe 
Üş Cüz 
Taşkent-
Kereküv, 1917 
Üç Cüz Partisi 
Kulbay Tuğus 
? 
Kazakça 
Necat 
Taşkent, 1917 
Münevver Kari 
20 
Türkî /Özbekçe 
Fergana Sahifasi 
Namangan, 1917 
Hüseyin Makayev 
40 
Türkî /Özbekçe 
Şura-yı İslâm 
Taşkent, 1917 
Abdullah Battalbey 
2 
Türkî /Özbekçe 
Turan 
Taşkent, 1917 
Abdullah Avlani 
20 
Türkî /Özbekçe 
Hürriyet 
Samarkand, 
1917-1918 
Merdankul 
Şahmuhammedzâde, 
Abdurrauf Fıtrat 
87 
Türkî /Özbekçe 
Kengeş 
Taşkent, 1917 
A. Zeki Velidi, 
Münevver Kari 
20 
Türkî /Özbekçe 

---

46 
El Bayrağı 
Hokand, 1917 
Bolat Salüyev 
Aşuralı Zahiri 
19 
Türkî /Özbekçe 
Türk Eli 
Taşkent, 1917 
Muhammedemin 
Efendizâde 
? 
Türkî /Özbekçe 
Uluğ Türkistan 
Taşkent, 1917-
1918 
Kebir Bekir 
? 
Türkî /Tatarca 
Fergane Sahifesi 
Namangan, 1917 
Hüseyin Makay 
40 
Türkî /Özbekçe 
Revnakü’l- İslâm 
Kokand, 1917 
Taşmuhammed 
Murmuhammedoğlu 
? 
Türkî /Özbekçe 
Türk Sözi 
Taşkent, 1918 
Temirbeg 
Hudayarhanov 
? 
Türkî /Özbekçe 
Halk Darülfünunı 
Taşkent, 1918 
Muhtar Bekir 
? 
Türkî /Özbekçe 
Fergane Nidası 
Namangan, 1917 
Hüseyin Makay 
19 
Türkî /Özbekçe 
(Abdazimova, 2015: 9-10) 
 
Genel olarak bakıldığında 1870-1919 tarihleri arasında Batı Türkistan’da toplamda 
41 gazete çıkmış; bu gazetelerden 37 tanesi Türkistanlılar tarafından 4 tanesi ise Çarlık 
idaresi tarafından çıkarılmıştır (Çelebi, 2010: 19). Türkistanlılarca çıkarılan 37 gazetenin 
22’sini ise ceditçiler çıkarmıştır. 1918 yılının Temmuz ayından itibaren ise çeşitli 
cemiyetler, şirketler ve kişiler tarafından çıkarılan gazeteler sona ermiştir (Çelebi, 2010: 
20). 

---

47 
Türkistan’da yayımlanan dergiler tıpkı gazeteler gibi matbaa için önemli bir yere 
sahip olmuştur. 1938 yılına kadar olan süre içerisinde yayımlanan önemli dergiler aşağıda 
tablo içerisinde gösterilmiştir. 
Derginin Adı 
Basım Yeri ve 
Yılı 
Yayımlayanlar 
Sayı 
Dili 
İli Vilayetinin 
Gazeti 
İli, 1910-1911 
Abdulkayyum 
Hıfzı 
70 
Türkî / Uygurca 
Aykab 
Altıntöbe/Troisk, 
1911-1915 
Muhammedcan 
Sirali-Ekrem 
Akimoğlu 
88 
Kazakça 
Kazakistan 
Bökeyorda-
Uralsk/Teke, 1911-
1915 
Elcusin Byurin-S. 
Şahingirey 
Bökeyoğlu 
15 
Kazakça 
Ayna 
Samarkand, 1913-
1915 
Mahmud Hoca 
Behbudi 
68 
Türkî /Özbekçe 
El-İslah 
Taşkent, 
1915-1918 
Abdurrahman 
Sadık 
? 
Türkî /Özbekçe 
Alaş 
Taşkent, 
1916-1917 
Kulbay Tuğusov 
? 
Kazakça 
Uran 
Hanorda, 1917 
Abdulaziz Musa 
? 
Kazakça 
Abay 
Semey, 1917 
? 
? 
Kazakça 
El-İzah 
Taşkent, 1917 
Ulema Cemiyeti 
18 
Türkî /Özbekçe 
Kengeş 
Hokand, 1917 
Hamza 
Hakimzâde-Niyazi 
Rahimcan-Tursun 
Muhammedoğlu 
? 
Türkî /Özbekçe 
Yurt 
Hokand, 1917 
Aşurali Zahiri-Zeki 
Velidi (Togan) 
? 
Türkî /Özbekçe 
Hürriyet 
Hokand, 1917 
Mahmud Hoca 
Rizai 
4 
Türkî /Özbekçe 

---

48 
Sarıarka 
Semey, 1917 
Halil Abbasoğlu-
Rahimcan 
Marsıkoğlu 
? 
Kazakça 
Birlik Tuvı 
Taşkent, 1917 
Mustafa 
Çokayoğlu-
Hayrettin 
Balgınbayoğlu 
? 
Kazakça/ Tatarca 
Tirşilik 
Akmola, 1917 
? 
? 
Kazakça 
Çayan 
Taşkent,
1917-1918 
Halef Tölekov-
İbrahim Tahiri 
25 
Türkî/ Tatarca 
Çöl Çayan 
Taşkent, 1918 
Halef Tölekov-
İbrahim Tahiri 
7 
Türkî/ Tatarca 
İşçiler Dünyası 
Taşkent, 1918 
Gazi Yunus 
? 
Türkî /Özbekçe 
İzharü’lhak 
Taşkent, 1918 
Molla Sadriddin 
Hoca 
18 
Türkî /Özbekçe 
Kazak Sözü 
Semey, 1919 
Aziz Bolatoğlu 
? 
Kazakça 
Hür Söz 
Urumçi, 1919-
1921 
H. Yunus-Fazıl 
Yunus 
? 
Türkî / Uygurca 
Yeni Hayat 
Kaşgar, 1933-193? 
Kutluk Şevki 
? 
Türkî / Uygurca 
Bizim Tavuş 
Çöğçek, 1933-? 
? 
? 
Türkî / Uygurca 
Aksu Haberi 
Aksu, 1933-? 
? 
? 
Türkî / Uygurca 
İli Deryası 
İli, 1934-? 
? 
? 
Türkî / Uygurca 
(Çelebi, 2010: 25-26) 
 
 

---

49 
I. BÖLÜM 
1. ABDULHAMİD SÜLEYMANOĞLU (ÇOLPAN) (1897 – 4 EKİM 1938) 
1.1.
 
Hayatı ve Edebi Görüşü 
Daha çok Çolpan mahlasıyla bilinen Abdulhamid Süleymanoğlu, 1897 yılında 
Özbekistan’ın Endican vilayetinde dünyaya gelmiştir. Babası Süleymankul Molla 
Muhammed Yunusoğlu, çiftçilik ve ticaretle uğraşmaktaydı. Zengin ve aydın bir kişi olan 
Süleymankul Molla Muhammed Yunusoğlu oğlunun Türkistan’da gittikçe güçlenen 
Ceditçilik hareketinin etkisiyle iyi bir eğitim almasını istiyordu. Bunun üzerine Çolpan 
ilk önce Endican ve Taşkent medreselerinde eğitim görmüş, buralarda oldukça iyi bir 
eğitim almış, iyi derecede Arapça ve Farsça öğrenmiştir. 
“Bu yıllarda Nizamî, Dehlevî, 
Nevaî, Fuzulî, Sadi, Firdevsî, Hafız, Hayyam, Mevlana gibi şark klasiklerini okudu. 
Gaspıralı İsmail Bey (Kırım); Tagor (Hindistan); Abdulla Tukay, Kavî Necmî 
(Tataristan); Namık Kemal, Ahmet Mithat Efendi, Tevfik Fikret, Yahya Kemal, Rıza 
Tevfik (Türkiye); Hadi ve H. Cevad (Azerbaycan)’ın eserlerini takip etti” 
(Baydemir, ?: 
1). Daha sonra eğitimine Endican’daki Rus okulunda devam eden Çolpan, Rusçayı ve 
İngilizceyi de ileri düzeyde öğrendi. Aldığı eğitimler sayesinde Rus ve Batı klasiklerini 
okudu, Doğu ve Batı kültürlerini öğrendi, dünya edebiyatıyla tanışmış oldu. Arapça, 
Farsça, Rusça ve İngilizce öğrenen Çolpan daha sonra Osmanlıca da öğrendi ve böylelikle 
yenileşme devri Türk edebiyatçılarını tanımaya başladı. 
“İsmail Gaspıralı’nın Türkistan’da da hızla yayılan Ceditçi fikirleri, Mahmudhoca 
Behbûdî, Münevver Kaarî, , Abdullah Avlânî, Abdurrauf Fıtrat, Hamza Hekimzâde Niyazî 
ve Abdullah Kadirî gibi yenilikçi yazar ve şairler gibi Çolpan’ı da etkiledi. Bu yazar ve 
şairler, şiir, roman, tiyatro ve gazetelerdeki köşe yazılarında, Rusya’nın işgali altındaki 
Türkistan’ın istiklâline kavuşması, kendi kaderine kendisinin hükmetmesi, cehalet ve 
sömürülmekten kurtarılması, ekonomik kaynaklarını kullanabilmesi ve zenginleşmesi, 
millî ve dinî değerlere sahip çıkılması, Cedit Mektepleri gibi yeni açılan okullarda çağın 
gerektirdiği yeni bilgilerin öğretilmesi, millî tarih ve dile sahip çıkılması, Türkiye ve diğer 
Türk yurtlarıyla ilişkilerin geliştirilmesi gibi bugün de önemini koruyan konuları 
işlediler” 
(Karakaş, 2013: 16). 
 

---

50 
Çolpan “Kalender”, “Mirzakalender”, “Andicanlı” ve “Çolpan” mahlaslarını 
kullanarak eser vermeye başlamıştır (Niyatov, 1992: 5). Çolpan’ın ilk eserleri “Sada-i 
Türkistan”, “Sada-i Fergana” ve “Türkistan” gibi gazetelerde neşredilmiştir (Yaman, 
2015: 27). 1914 yılında Sada-i Türkistan gazetesinde çıkan “Edebiyat Nedir?” adlı 
makalesi ile dikkatleri üzerine çekmiştir.
“Çolpan, 1917-1918’ de Orenburg’da Başkurdistan Milli Cumhuriyeti Reisi’nin 
sekreterliğini yapmış, bu arada Kokand (Hokand) şehrinde toplanan istiklâl kurultayına 
katılmıştır. Kokand’ın Kızıl ordu tarafından topa tutulmasından sonra yaralananların 
tedavisi için Kızılay hastanesinde gönüllü olarak çalışmıştır. Çolpan, bundan sonra 
kendini edebiyata ve bilhassa şiire vermiş, çeşitli yayın organlarında yazmaya 
başlamıştır. Bunlar arasında “Çağatay Gürüngü”, “Türkroste”, “İştirakiyyun”, “Kızıl 
Bayrak”, “Türkistan”, “Buhara Ahbarı”, “Dehkan” ile 1917’lerde ilk yazılarını 
yayınladığı “Sada’-yı Türkistan”, “Sada-yı Fergana” ve “Türkistan Vilayetinin Gazeti” 
gibi organlar bulunmaktadır”
(Özbay, 1994: 14). 
Çolpan’ın yazdığı şiirler tanınmasında önemli bir rol oynamıştır. 1922 yılında 
Özbek Yaş Şairleri (Özbek Genç Şairleri) antolojisinde ilk şiirleri yayımlandı. Bu şiirler 
içerinde yer alan “Gözel” şiiri, en güzel şiirlerinden biridir. Yine 1922 yılında ilk şiir 
kitabı olan “Bulaklar” neşredildi. 1924 yılında Uyğanış, 1926 yılında Tan Sırları ve 
1930’lu yıllarda Cor ve Saz adlı şiir kitapları basıldı. 
“Bu kitaplarda yer alan 119 şiirin 
büyük bir kısmında, Ekim İhtilali’nden sonra yeni bir maskeyle ortaya çıkan 
müstemlekecileri ve politikalarını, halkının ayaklarında bir çeşit pranga olarak gördüğü 
beyleri, efendileri karaladı; hürriyeti, özgürlüğü yüceltti. Çolpan’ın bu dönemde yazdığı 
şiirleri, milli sembolizmin en güçlü örnekleridir. Aynı zamandan halkın acılarını, 
dertlerini ve arzularını dile getiren hikâye ve dramalar yazdı” 
(Baydemir, ?: 2). 
“Çolpan’ın 22-28 yaşları arasında (1920-1926) yazmış olduğu şiirler O’nun asıl 
karakterini ve şairlik gücünü ortaya çıkaran mahsullerdir. Şair, bu yıllarda yazdığı 
şiirleri ve fikirleriyle devrin genç yazarlarını büyük oranda etkiler. Bunlar arasında 
Elbek (1893-1939), Batu (1904-1940), Şakir Süleyman (1900-1942), Aybek (1905-1968), 
Aydın (1906-1953), Gayretî (1905-1968), Hamid Alimcan (1909-1944), Gafur Gulam 
(1903-1966), Zafer Diyar (1912-1946) gibi yazar ve şairler bulunmaktadır. Bu 
yazarlardan bazıları 1926’lardan sonra sistemin istekleri doğrultusunda proleter 

---

51 
edebiyatçıları saflarına geçip Çolpan’a muhalif olmuşlardır. Şairi, lirizm ve sembolizmle 
Marksist ve proleter düzene karşı burjuvaziyi desteklemek ve milliyetçilik yapmakla 
suçlayanlara karşı, genç ve lirik şair Aybek (Taşmuhammedoğlu) 1927 tarih ve 109 sayılı 
“Kızıl Özbekistan” gazetesinde “Şairler Nasıl Tenkid Edilir?” adlı yazısıyla Çolpan’ın 
lirik şiirini savunur” 
(Özbay, 1994: 15). 
“1926 yılından sonra şair ve yazarlar üzerinde sistemli bir baskı politikası 
uygulanmaya başlandı. Çolpan bu döneme kadar yazdığı şiir, drama, hikâye ve köşe 
yazılarından dolayı Sovyet makamları tarafından takibe alındı ve bu baskı kendisine 
özellikle hissettirildi. Rejim lehine eserler yazmaya zorlandı” 
(Baydemir, ?: 2). Çolpan 
1932 yılında rejim baskısından kaçarak Moskova’ya gider ve 1934 yılına kadar orada 
kalır. Moskova da olduğu dönemde de edebi faaliyetlerine devam eder ve Özbekçe 
tercümelerde yapmaya başlar. Tercüme ettiği eserler arasında Tagor’un “Seyahat Eden 
Kız”ı ile fikirlerinden çok etkilendiği büyük Hint şairi Rabindranath Tagor’u da ilk defa 
Türkistan’da tanıtmıştır. Diğer tercümeleri arasında ise Shakespeare’in “Hamlet”i, 
Maksim Gorki’nin “Ana”sı, Carlo Gozzi’nin “Princess Turandot (Melike-i Turandot)”u 
ile birlikte Rus şairlerden yapmış olduğu şiir tercümeleri de vardır. Böylelikle Çolpan, 
yeni Özbek edebiyatının en önemli mütercimlerinden biri olmuştur.
İyi bir şair ve mütercim olmasının yanı sıra iyi bir de hikâye yazarı olan Çolpan’ın, 
15 hikâyesi günümüze ulaşmıştır. Bununla birlikte Çolpan, iki ciltlik Gece ve Gündüz 
adında bir roman yazmıştır. Yazmış olduğu romanın birinci cildi olan Gece, 1936 yılında 
Taşkent’te neşredilmiştir. Ancak kitabın ikinci cildine ulaşılamamıştır. Ayrıca Çolpan’ın 
çok sayıda makalesi de bulunmaktadır.
“Çolpan’ın millî sembolizmin örnekleri kabul edilen eserleri, aynı zamanda 
dönemin sosyalist proleter edebiyat taraftarları ile Marksist eleştirmenlerinin de şiddetli 
tepkisini çeker. Gazete ve dergilerde aleyhinde şiddetli tenkit yazıları yayımlanır. Bu 
eserlerinden dolayı Çolpan, “millî burjuvaziye hizmet etmek, milletçilik (milliyetçilik) 
yapmak, Sovyet sistemine ve millî ve dinî değerleri inkâr eden Sovyet ideolojisine itibar 
etmemek” le suçlanır
” (Karakaş, 2013: 18). 13 Temmuz 1937 yılında “Milli İttihad” 
adında, inkılap karşıtı bir teşkilata üye olmak suçundan dolayı tutuklandı. Milli İttihad 
teşkilatına üye olmak, Şuralar Hükümeti’ne karşı yürütülen faaliyetlerde yer almak, 
şiirlerinde milliyetçiliği övmek, gençlere milliyetçiliği aşılamak gibi sebeplerle 

---

52 
suçlanmıştır. Zorla imzalatılmaya çalışılan sahte ifade tutanaklarını imzalamamış ve 
kendisine atfedilen suçları kabul etmiştir. 4 Ekim 1938’de bir kez bile mahkemeye 
çıkarılmadan katledilen şairin mahkeme kararı ise ertesi gün 5 Ekim 1938’de SSCB 
Yüksek Mahkemesi tarafından çıkarıldı ve çıkarılan kararla birlikte şair aklandı. Resmi 
olarak aklanmasına karşın hakkındaki yasak fiili olarak devam etmekteydi. Yeniden 
yapılanma dönemine kadar kimse ondan söz edemedi ve eserleri basılıp yayımlanmadı.
“Çolpan dört kez nişanlandı fakat üç evliliği gerçekleşti. İlk eşi Tatar asıllı Abide 
Hanım’dır. Abide Hanım, Çolpan’ın şiirlerinde “Kleopatra” betimlemesi ile yer alır. 
Abide Hanım’dan sonra Özbek asıllı Saliha Hanım’la evlendi. Moskova yıllarında 
yaşanılan sıkıntılar yüzünden Saliha Hanım’dan ayrıldı ve bir süre sonra Rus asıllı 
Yekaterina İvanovna Tokareva ile evlendi. Son eşi, Çolpan tutuklandıktan bir süre sonra 
Ukrayna’ya göç etti. Çolpan’ın hiç çocuğu olmadı” 
(Baydemir, ?: 3).
 
Hakkında konulan fiili yasağın kaldırılmasıyla 1990 yılından itibaren Çolpan’ın 
eserleri basılmaya, yayımlanmaya başlandı. 1991 yılında, rejim kurbanı olan diğer 
yazarlarla birlikte Çolpan’a da Uluslararası Ali Şîr Nevâî Ödülü verildi. Günümüzde de 
Çolpan’ın adı dünyanın her yerinde caddelere, sokaklara, parklara verilerek 
yaşatılmaktadır.