Бердянського державного педагогічного університету

ЛИТЕРАТУРА
1. Крижицький С. Д. Елліністичні житлові будинки Ольвії / С. Д. Крижицький // Археологія. – К., 1969. – В. XXII. – С. 90–119.

2. Ляшко С. Н. Отчет. Охранные раскопки на участке “Некрополь юго-восточный (Широкая балка)” в 2010 г. / С. Н. Ляшко, П. А. Назаров, В. А. Папанова // Научный архив института археологии Национальной Академии наук Украины. – К., 2010. – 180 с.

3. Ляшко С. Н. “В самой крепости жила только меньшая часть ольвийцев…” / С. Н. Ляшко, В. А. Папанова // Боспорский феномен : проблема соотношения письменных и археологических источников. – СПб., 2005. – С. 193.
Maciej Nowak,
Uniwersytet Rzeszowski Instytut Historii.
Kierunek: ks. prof. dr hab.Historia
Promotor: Stanisław Nabywaniec
POLSCY BISKUPI NA SOBORZE WATYKAŃSKIM II – UDZIAŁ I DZIAŁALNOŚĆ
Kiedy 25 I 1959 r. Jan XXIII zapowiedział zwołanie soboru powszechnego, zapanowało powszechne zdziwienie. Był on pierwszym papieżem, który po Soborze Watykańskim I odważył się na taki krok. Ale nie był pierwszym, który o tym myślał. Wkrótce po Soborze Watykańskim II stało się wiadome, że plany zwołania soboru istniały już za Piusa XI i Piusa XII, ale oczywiście nigdy nie przedostały się do opinii publicznej. W nauczaniu Piusa XII dominowały tematy, które w uzupełnionej postaci wróciły na obrady Soboru Watykańskiego II. Już Pius XI, na początku swego pontyfikatu, nosił się z myślą zwołania soboru, który miał stanowić kontynuację nie zakończonego Soboru Watykańskiego I. Nie jest rzeczą jasną, czy zwołanie soboru nie byłoby pierwszą czynnością pontyfikatu Piusa XII. Wybuch II wojny światowej uniemożliwił podjęcie takiej decyzji. Papież ten zaczął zatem po wojnie mówić o soborze [3, s. 649-691]. W latach 1948-1951 Pius XII zlecił przeprowadzenie intensywnych analiz. W 1951 r. papież czuł się już jednak za stary by samemu przeprowadzić takie dzieło. Zdawał sobie doskonale sprawę, że już samo przygotowanie soboru wymagałoby wielu lat. Niemniej jednak należy pokreślić, że Pius XII poprzez swoje nauczanie, szczególnie wyrażone w licznych encyklikach, przygotował fundamenty pod przyszły sobór; sobór, który miał mieć inny charakter od poprzednich.
Zapowiedziany przez Jana XXIII sobór powszechny odbył się w bazylice św. Piotra jako 21 w dziejach Kościoła katolickiego. Vaticanum II zainaugurowane zostało 11 X1962 r. przez papieża Jana XXIII. W latach 1962 – 1965 odbyły się cztery sesje. Pierwszej z nich przewodził papież Jan XXIII, a po jego śmierci – papież Paweł VI. Z całokształtu uchwał soborowych wyłania się program gruntownej odnowy życia religijnego, wyznaczonej zasadami aggiornamento (przystosowanej odnowy) oraz approfondimento (pogłębienia). Sobór Watykański II uważany jest za jeden z najważniejszych w historii Kościoła katolickiego. Zgodnie z wezwaniem inicjatora Jana XXIII skupił się na działaniach konstruktywnych, rezygnując z sądów potępiających; w dyskusji nad wszystkimi poruszanymi zagadnieniami kierował się zasadą wolności wyrażania przekonań. Dokonał m.in. odnowy struktur organizacyjnych Kościoła, wypracował nowe sposoby realizowania jego posłannictwa w świecie, stanowił poważny krok naprzód w dziele ekumenizmu.
Lista polskich ojców soboru objęła w sumie 66 osób. W czasie rozpoczęcia Soboru Watykańskiego II Polska liczyła 65 biskupów i wszyscy oni zostali zaproszeni na sobór, ale władze państwowe tylko nielicznym przyznały paszport. Podczas trwania pierwszej sesji obecnych było 16 ordynariuszy, 9 sufraganów i biskup rezydujący w Rzymie (abp Józef Gawlina), opat (o. Augustyn Ciesielski) oraz generał zakonu (o. Ludwik Nowak), w sumie 28 osób. W drugiej sesji wzięło udział 9 ordynariuszy, 19 sufraganów, biskup rezydujący w Rzymie (abp Józef Gawlina) i opat (o. Augustyn Ciesielski), na trzeciej sesji ordynariuszy było 15, sufraganów 17 i dwóch biskupów rezydujących w Rzymie (abp Józef Gawlina i bp Władysław Rubin). W czwartej sesji uczestniczyło 15 ordynariuszy, 30 sufraganów, biskup rezydujący w Rzymie (bp Władysław Rubin), opat (o. Augustyn Ciesielski) i generał zakonu (o. Jerzy Tomziński,) [2, s. 94-97]. Z ordynariuszy we wszystkich czterech sesjach uczestniczyli: kard. Stefan Wyszyński, abp Antoni Baraniak (Poznań), abp Karol Wojtyła (Kraków), bp Piotr Kałwa (Lublin), bp Michał Klepacz (Łódź), bp Kazimierz Kowalski (Pelplin), bp Edmund Nowicki (Gdańsk), bp Antoni Pawłowski (Włocławek). Spośród sufraganów w całym soborze uczestniczył tylko bp Herbert Bednorz, koadiutor cum iure successionis biskupa katowickiego Stanisława Adamskiego. Większość sufraganów wyjeżdżała na sobór dwukrotnie (21), czterech udało się do Rzymu trzykrotnie, reszta wzięła udział w jednej z sesji, najwięcej bo aż 15 wyjechało na sesję czwartą. Można zatem przyjąć, że udział w soborze wzięło 90% polskich biskupów (ogółem w Polsce było w czasie zakończenia soboru 73 biskupów). Na Soborze Watykańskim II nie byli obecni obaj biskupi z Białegostoku: Adam Rawicki i Władysław Muszyński, nie był również obecny infułat Michał Krzywicki z Drohiczyna ani jego sufragan bp Władysław Jędruszuk, bp Stanisław Adamski z Katowic, wikariusz kapitulny z Lubaczowa, infułat Jan Nowicki, bp Kazimierz Tomczak z Łodzi, bp Wojciech Tomaka z Przemyśla, bp Ignacy Świrski z Siedlec, bp Jan Lorek z Sandomierza oraz jego sufragan bp Piotr Gołębiowski [6, s. 17-19].
Biskupi polscy na czele z prymasem Wyszyńskim przesłali do sekretariatu soboru 38 postulatów, które miały stać się przedmiotem obrad przyszłego soboru. Do komisji przygotowujących sobór zostało powołanych 7 polskich biskupów. Spośród obecnych na soborze polskich biskupów najbardziej aktywny był kard. Wyszyński oraz kard. Wojtyła. W instytucjach soborowych znalazło się 7 polskich biskupów, nie licząc grupy audytorów w osobach Mieczysława Habichta, przedstawiciela Polonii i prof. Stefana Świeżawskiego z Polski oraz grupy utworzonej po trzeciej sesji soboru dla opracowania projektu uchwały o Kościele w świecie współczesnym, do której obok dwóch wymienionych audytorów weszli abp Karol Wojtyła, abp Bolesław Kominek oraz bp Herbert Bednorz. W instytucjach soborowych znaleźli też miejsce inni Polacy: abp Antoni Baraniak w Komisji do spraw Kościołów Wschodnich, bp Franciszek Jop w Komisji do spraw liturgii, bp Michał Klepacz w Komisji do spraw Studiów i Seminariów, abp Bolesław Kominek oraz bp Herbert Bednorz w Komisji do spraw Apostolstwa Świeckich, Prasy i Widowisk, bp Edmund Nowicki w Trybunale Administracyjnym, bp Herbert Bednorz w Soborowym Komitecie Prasowym oraz ks. Szczepan Wesoły w Soborowym Biurze Prasowym. W gronie ekspertów znaleźli się ponadto o. Feliks Bednarski OP, ks. Andrzej Deskur i ks. Bolesław Filipiak.
W trakcie trwania całego soboru polscy biskupi zabrali głos 76 razy, a wypowiedzi zgłoszonych na piśmie do Prezydium Soboru było 56. Niemal wszyscy obecni na soborze biskupi doszli przynajmniej raz do głosu, co nie znaczy, iż do tego ograniczała się ich aktywność, bowiem treść przemówień ustalano kolegialnie. Wystąpienia biskupów dotyczyły niemal wszystkich poruszanych na soborze problemów. Niemniej pewne tematy przyciągały szczególną uwagę polskich ojców soboru, głównie wypowiedzi o Kościele oraz o Kościele w świecie współczesnym. Polacy zgłaszali się w obu przypadkach po 14 razy do głosu. Następny w kolejności był problem posługiwania biskupów (8 razy). Kardynał Wyszyński zgłaszał się do dyskusji 9 razy (3 razy o Kościele i 2 razy o Kościele w świecie współczesnym, o jedności Kościoła, o biskupach, o wolności religijnej). Siedem wystąpień abpa Karola Wojtyły miało za przedmiot: Kościół (2), wolność religijną (2), Kościół w świecie współczesnym (2), apostolstwo świeckich i źródła Objawienia. Osiem razy zabierał głos bp Klepacz, poruszając następujące tematy: Kościół (1), Kościół w świecie współczesnym (3), źródła Objawienia, ekumenizm, posługę biskupów i wolność religijną [1]. Głosy innych biskupów, wyrażające zresztą nie ich prywatne opinie, ale stanowisko polskiego Episkopatu, rozkładały się równomiernie na inne poruszane na soborze zagadnienia, chociaż wiodące były wyszczególnione wyżej problemy. Wyraźnie skoncentrowano się na kluczowych sprawach, jak konstytucja dogmatyczna o Kościele, gdzie Episkopat Polski przedłożył Pawłowi VI memoriał postulujący ogłoszenie Maryi Matką Kościoła. Racje teologiczne i duszpasterskie wyłożył prymas Wyszyński w prelekcji wygłoszonej 16 IX 1964 r. Episkopat polski szedł tu wyraźnie pod prąd tendencji liberalnych głoszących potrzebę ,,oczyszczenia” zarówno teologii jak i praktyki kościelnej z motywów ludowych i sentymentalnych, do których zaliczano także wątki mariologiczne w teologii i pewne przejawy pobożności maryjnej. Równie żywe było zainteresowanie biskupów polskich konstytucją o Kościele w świecie współczesnym. Przedstawiono dwa opracowane w kraju pełne projekty jej tekstu [7, s. 167-169].
Przed każdą sesją soborową i na jej zakończenie biskupi kierowali list pasterski do wiernych. Na zakończenie soboru taki list pasterski skierowano osobno do wiernych i osobno do duchowieństwa. Biskupi pisali, że ,,sobór wkroczył w dzieje ludzkości, obudził tak powszechne zainteresowanie, jak chyba żaden z dotychczasowych soborów w dziejach Kościoła” [4, s.417-420]. Był to największy udział i znaczący wkład Kościoła polskiego w sobory odbywające się na przestrzeni drugiego tysiąclecia chrześcijaństwa. Przybyli oni na sobór z innych warunków politycznych i nie mieli zaplecza ekspertów. Ich wypowiedzi na soborze miały wyraz świadectwa i przyczyniły się do ubogacenia soborowej świadomości Kościoła. Związali też sobór z Kościołem w Polsce przez informacje o jego pracach, modlitwę i ofiary w intencji Vaticanum II. W drugiej połowie listopada występując w imieniu Episkopatu Polski prymas rozpoczął rozsyłanie listów do episkopatów Kościoła katolickiego całego świata. Z prośbą o modlitwę w intencji Tysiąclecia Chrztu Polski. Jeden z listów miał wyjątkowe znaczenie. Było to orędzie biskupów polskich do ich braci niemieckich. Sformułowaniem i przetłumaczeniem tego listu zajął się przede wszystkim abp Kominek. List ten stał się źródłem wielomiesięcznych udręk prymasa i biskupów polskich. Listy podpisali razem z prymasem wszyscy biskupi polscy uczestniczący w ostatniej sesji soborowej. Oprócz rozesłania 56 listów do episkopatów innych krajów biskupi polscy przygotowali też dary milenijne dla każdego ojca soboru. 4 XII 1965 r. ojcowie soboru otrzymali obrazy Matki Bożej Częstochowskiej razem z krótkim listem, w którym prymas tłumaczył znaczenie daru [5, s. 254-271].
Od zakończenia Soboru Watykańskiego II minęło 45 lat. Nie sposób pominąć jego następstw. Te nie są dziś jednoznacznie oceniane, choć trudno kwestionować treść dokumentów soborowych, zawierających przecież prawdy i wskazania całkowicie zakotwiczone w Objawieniu i w tradycji Kościoła. Natomiast inną sprawą jest ich realizacja. Wiele przemawia za tym, że katolicyzm polski, jak każdy ulegający procesom erozyjnym, zawdzięcza swój stan obecny rozumieniu intencji przemian soborowych, jakie z Rzymu przywieźli polscy biskupi z kardynałem Wyszyńskim na czele. W czasie soboru i później szerzyła się opinia, iż biskupi polscy stanowili w Rzymie soborowym swoiste getto, ale znaczyła tyle co każda pogłoska. Fakty mówiły z goła co innego. Kontaktowali się oni i gościli u siebie takich ludzi, jak słynny biskup amerykański Fulton Sheen, kard. König z Wiednia, wielu biskupów amerykańskich, holenderskich, francuskich, zatem koła bynajmniej nie zachowawcze. Gośćmi bywali też teologowie Jean Danielou, Karl Rahner i wielu innych.