Azallariga sharhlar

Alisher Navoiy gʻazallariga sharhlar 

Erkin Vohidov, Najmiddin Komilov 

 

72 

library.ziyonet.uz/ 

 

M

ATNAZAR 

A

BDULHAKIM

 

«Oʻ

YNAR

» 

Yaxshi bilamizki, Navoiy gʻazaliyotining ruhi jahoniy bir dardkashlik, hasratangezlik 

kayfiyati bilan sayqal topgan. Shuning uchun ham «Oʻynar» radifining oʻziyoq shoir 

merosining mazkur xususiyatidan xabardor oʻquvchini sergak torttirib qoʻyadi. 

Zulfing ochilib, orazi diljoʻ bila oʻynar... 

Zulf — ayolning chakka kokili, yoki, umuman, ayol sochi. Oraz yuz, chehra ma’nosini 

beradi. Shoʻ soʻzi fors tilida istovchi, qidiruvchi degani. Demak, orazi diljoʻ — yurak 

tomonidan izlaiayotgan, istalayotgan yuz, chehra. Bu misrada shoir faqat tasvir bilan 

kifoyalaiadi. 

Hindu bachaye shoʻxdurur, suv bilan oʻynar. 

Hindu bacha — fors tilidan tarjima qiladigan boʻlsak, hindu bolasi demak. Ikkinchi 

misradagi tashbihlar birinchi misradagi obrazlarga aniqlik kiritadi, rang beradi. 

Ma’lumki, hindular qora tusli odamlar, binobarin, ular zulf bilan, ya’ni yorning sochi 

bilan bir tusda. Qolaversa, bu qiyosda harakat oʻxshashligi ham ruh oʻxshashligi ham 

bor: ayollarning kokili, xususan, chakka sochi oʻynoqidir. Oʻzining bunday xususiyati 

bilan bu soch kichkintoylarning shoʻxligini eslatadi. Bu oʻxshatishdagi tagʻin bir fazilat 

shundan iboratki, hindular, asosan, daryo va ummonning sohillarida istiqomat qilishadi. 

Anglashiladiki, yorning yuzi sathi osoyishta suvdek tip-tiniq. Suvdan musaffo chehra 

bilan oʻynayotgan kokillar suv bilan oʻynayotgan qora rangli bolakay singaridir. 

 

Endi ochilib soʻziga e’tibor qiling. Ochilib oʻzining birlamchi — ochilmoq fe’li bilan 

ifodalanadigan ma’nosidan tashqari, xursand boʻlmoq, xush kayfiyatda oʻtirmoq degan 

mazmunlarni ham anglatadi. Bu soʻzning, shuningdek, darddan forigʻ boʻlmoq ma’nosi 

ham bor. Endi navbatdagi mazmun jilosiga e’tibor qiling. Ma’lumki, yosh bola suvni 

koʻrganda quvonib-qiyqirib, ochilishib ketadi, soch ham chehraning tiniqiligidan, suvdek 

musaffoligidan quvonib, «ochiladi». Bu yerda suvning ham, norasida bolaning ham 

poklik, tozalik ramzi ekanligini bir eslasak, shoir oʻz mahbubasini naqadar 

uluglayotganini yanada teranroq anglab yetamiz. 

 

Ikkinchi baytda shoir, oʻz ilohasining shoʻxligi va uniig dastidan tortayotgan uqubati 

bayoiiga oʻtadi. Buning uchun u matla’dagi obrazning mantiqiy rivojlanishidan kelib 

chiqib fikrlaydi. Ma’lumki, koʻngilning oynaga, shishaga oʻxshatilishi qadimdan bor gap. 

Misol uchun xalqimizning «koʻngil bir shishadir, sinsa tuzalmas» matalini eslash kifoya. 

Biz biron bir nohaqlikdan qattiq ranjisak, koʻnglim xira boʻldi, koʻnglim qorongʻu, deb 

aytamiz. Ma’-lumki, xiralanish oynaga juda ham xos boʻlgan xususiyat. Hayotda koʻp 

uchraydigan yana bir hodisani eslang: kichkintoylar oyna oldida shoʻxlik qilishni, uhlab, 

nafasi bilan oynaning yuzini xira qilishni yaxshi koʻradilar. Koʻzguning hamda bolaning 

ana shu xususiyatidan foydalanib shoir navbatdagi moʻ’jizasini yaratadi: 

---