Ayupova M. Yu. Logopediya toshkent 2007

Akustik disgrafiyada eshitish qobiliyatining tabaqalashmagani, tovushni analiz va sintez qilishning Etarli jarajada rivojlanmagni kuzatiladi. Bunda tovush va artikulyatsion jihatdan o’xshash harflar o‘rnini almashtirish, aralashtirish va ba’zi bir harflarni tushirib qoldirish, shuningdek tovushni noto’g’ri talaffuzda eshitishning yozuvda qayd qilinish hollari kuzatiladi.
Optik disgrafiya kurish orqali tasavvur eshitishning mutsaщkam emasligi bilan bog’liqdir. Bunda kishi ma’lum harflarni anglamaydi, bu harflar talaffuzdagi tovushga mos kelmaydi. Harflar turli paytlarda har xil qabul qilinadi. Ko’rish qobiliyatining notekisligi oqibatida ular yozuvida aralash-quralash bo’ladi. Optik disgrafiyaning og’ir holatlarida so’zlarni yozish mumkin bo‘lmay qoladi. Qator hollarda, ayniqsa chapaqay kishilarda harflarni qiyshiq yozish kuzatiladi. Bunda so’z, harf, harf elementlari o’ngdan chapga qarab qiyshaygan bo’ladi.
Motor disgrafiya. Qo’lning yozuv paytida qiyin harakatga kelishi, motor obrazlaridagi aloqalarning, so’zlarning, so‘zlarning tovush va ko’rish obrazlari bilan birgalikdagi buzilishi unga xosdir.
Yozuv jarayonini psixik va psiholingvistik jihatdan o’rganish shundan dalolat beradiki, u turli darajadagi operatsiyalar: semantik, tilga oid, sensomotor operatsiyalarni o’z ichiga oladigan nutq faoliyatining murakkab shakli hisoblanadi. Shu munosabat bilan disgrafiyani analizatorlar darajalarining buzilgani asosida turlarga ajratish hozirgi paytgacha to’liq isbotlanmagan.
Disgrafiyaning M.E. Xvatsev tomonidan turlarga ajratilgani ham hozirgi kunda yozuvning buzilgani xaqida to’liq tasavvur hosil qilmayapti.
Disgrafiyaning shunday tasnivlari ko’proq asoslangan hisoblanadiki, uning asosida yozuv jarayonidagi muayyan operatsiyalarining shakllanmagani yotadi. (Bu tasnivlar A.I. Gertsennomidagi LDPI logopediya kafedrasining xodimlari tomonidan ishlab chiqilgan). Unga asosan disgrafiyaning quyidagi turlari ajratiladi: artikulyator – akustik disgrafiya, fonematik idrok (fonemalarning tabaqalanishi), buzilishi asosidagi disgrafiya til tahlili va sintez buzilishi asosidagi disgrafiya shuningdek grammatik, optik disgrafiyalar.