Agarbiz o’zbekistonimizni dunyoga tarannum etmoqchi, uning qadimiy tarixi va yorug; kelajagini ulug’lamoqchi, uni avlodlar xotirasida boqiy saqlamoqchi bo’lsak, avalombor buyuk yozuvchilarni, buyuk shoirlarni

ИННОВАЦИОН ЁНДАШУВНИНГ ЎҚУВ-ТАРБИЯ ЖАРАЁНИНИ
ТАШКИЛ ЭТИШДАГИ ЎРНИ 
 
МИРЗАЕВ О., МАМАЖОНОВ Л., Тошкент вилояти педагогика КҲК. 
 
Таълим тизимига кириб келаётган янгиланишлар унинг мазмунини, тузилишини қайта кўриб чиқиш, 
мукаммаллаштириш заруратини юзага келтиради. Жумладан, олий таълим соҳаси ҳам бундан мустасно эмас. 
Ҳозирги кунда олий таълим тизимида кенг қўлланилаётган модул тизими, рейтинг асосида баҳолаш, янги 
педагогик технологиялар, тест синовлари шулар жумласидандир.
Инновациялар эса фаолият жараёнида турли ижтимоий-психологик тўсиқларни енгиш учун шарт-
шароит яратиб боради. Ушбу жараёнда мақсади, вазифаси ва қизиқишлари турлича бўлган ижтимоий гуруҳлар 
иштирок этади. Бундан ташқари инновацияларни тадбиқ этиш жараёнида ўқувчининг йўналиши ва маънавий 
ахлоқий сифатлари ҳам маълум даражада аҳамият касб этади. Ҳозирги кунда таълим тизимига киритилаётган 
янги педагогик технологиялар ҳам инновацияларнинг ёрқин мисолидир.
Қачонки фаолият ўзининг ижобий натижаларини берар экан, бу айни муддаодир. Аммо, ушбу 
жараённи ташкил этишда ўқувчилар ўқув фаолиятига таъсир қилувчи ижобий ва салбий омиллар туркуми 
мавжуддир: 
- 
билим масканларида замонавий техник воситалар ва асбобларнинг мавжудлиги;
- 
турли хил тўгарак, билим уйлари фаолият кўрсатиши ва уларда қатнашиш имкониятининг борлиги; 
- 
оила муҳитида яратилган моддий ва маънавий шарт-шароитлар ҳамда шахсларнинг руҳий 
рағбатланиши йўлга қўйилганлиги; 
- 
турли телевизион викториналар, баҳслар, тортишувлар, зукколик, ижодкорлик, тезкорлик бўйича 
мусобақалар уюштирилиши ва уларда қатнашиш иштирок этиш имконияти яратилганлиги; 
- 
ортиқча ахборот, хабарлар кўламини камайтириш;
- 
ёшларни рўзғор ишлари билан банд қилиб қўйиш, оила муҳитида меҳнатнинг шахслараро оқилона 
тақсимланмаслиги ва шахсни қатъий юмуш билан шуғулланишга мажбур этилганлиги;
- 
ҳозирги даврда айрим касбларнинг нуфузини камайиб кетаётганлиги ўқувчиларнинг ўқув 
мотивларига кучли таъсир қилаётганлиги; 
- 
ўғил-қизларда ватанпарварлик ва миллий ифтихор туйғуларининг беқарорлиги, уларни шаклланиб 
улгурмаганлиги; 
- 
ёшлар ўртасида борлиққа, жамиятга шахслараро муносабатга, исрофгарчиликка, фидойиликка 
нисбатан лоқайдликнинг мавжудлиги ва бошқалар.
Шундай экан, юқоридаги ижобий омилларни кучайтириш, салбий омиллар таъсирини камайтириш ва 
йўқотиш чора-тадбирларини белгилаб бориш ва интеграцион жараёнда инновацион омилларга алоҳида эътибор 
бериш шартдир. Маълумки, таълим-тарбия ўқитувчи ва ўқувчи орасида ўрнатиладиган педагогик муносабатлар 
мажмуидир. Ана шу муносабатларда ўзаро ишонч, талаб ва тартиб муҳимдир, яъни бунда ўқувчи билими ортиб 
боради интеллекти мукамаллашади. 
Таълим тизимига жорий этилаётган замонавий педагогик технологиялардан кўзланаётган асосий 
мақсад ҳам худди ана шундадир. Янгича ёндашув жараёнида билим ўқувчиларнинг ўз ижтимоий тартиблари 
асосида пайдо бўлади ва хулқ-атвор шаклини ҳам ўзгаришига таъсир қилади. Айниқса, таълимни муаммоли 
ташкил этиш ўқувчининг ўқув фаолиятига ижобий таъсир кўрсатади. Ушбу жараённи янада муваффақиятлироқ 
чиқиши учун психологик асосга эътиборни қаратиш зарур.  
Замонавий педагогик технологиялар асосида таълим жараёни ташкил этилганда билим эгаллашнинг 
бир қанча бир-бирига боғлиқ бўлган босқичлари мавжуд бўлиб, тайёр билимларни ўқувчи онгига етказиш, эсга 
олиш, эсда сақлаш, қайта эсга тушириш, сўзлаб бериш, ёзма ифодалаш каби ҳолатлар билиш, тушуниш 
даражаларини ифодалайди. Бу даражаларда билим олувчидан ижодий ёндашув талаб этилмайди.
Ўқув жараёнини муаммоли тарзда ташкил этиш аудиторияга ўзига хос психологик жиҳатдан 
ёндашувни талаб этади. Бунинг учун ўқитувчи ва аудитория ўртасида ҳеч қандай психологик ғов бўлмаслиги, 
илиқ психологик муҳит яратилиши лозим. Дарсни муаммоли тарзда ташкил этиш учун биринчи галда ўқувчи 
баҳс-мунозара юритишга, фикрларини эркин баён этишга, танқидий муносабат билдиришга тайёр бўлиши 
лозим.
173 

---

Хулоса ўрнида шуни айтиш жоизки, интерфаол усулларни таълим жараёнида муваффақиятли қўллай 
олган ҳар бир ўқитувчи қуйидаги имкониятларга эга бўлади: 
- 
ўқувчиларнинг фикрлаш қобилиятини фаоллаштиради;
- 
ўқитувчи таълимнинг мақсадига эришиши кафолатланади; 
- 
ўқувчилар, баҳс, мунозара, муҳокамага йўналтирилади; 
- 
ўқувчилар эркин фикрлашга ўргатилади; 
- 
ўқувчиларда ўз фикрини ифода эта бера олиш кўникмаси шаклланади;
- 
онгли ва ижодий фаолият таъминланади; 
- 
ўқитувчи вақтдан унумли фойдаланади; 
- 
танқидий тафаккурни ривожлантириш имкони яратилади; 
- 
ўқув фаолиятига бўлган ижобий мотивларни шакллантиради.