A. I. Umirdinov, A. M. Xakimov xalqaro ommaviy huquq sud amaliyoti o‘quv-uslubiy qo‘llanma (keyslar to‘plami) toshkent – 2018

Nazorat savollari

1. 
   Sizningcha, Xalqaro Sudning qarori to‘g‘rimi?
   
2. 
   O‘zbekiston Respublikasining milliy qonunchiligida xato qilingan holat shartnomaning bekor qilinishiga olib keladimi va qanday holatlarda bu kabi yechimga kelinadi?
   
3. 
   Sizningcha, xalqaro odat huquqi hamda xalqaro huquqiy hujjatlar o‘rtasida qanday aloqadorlik mavjud?
   

Foydalanilgan adabiyotlar

1. 
   Johnson D.H.N. I.CJ. Judgments of May 26,1961 and June 15, 1962, The Case Concerning the Temple of Preah Vihear, ICLQ, 1962. –P. 1183-1204;
   
2. 
   Oliver C. Judicial Decisions, AJIL, 1962 – P. 1033-1053.
   
3. 
   Higashi Jutarou “Sud amaliyoti bo‘yicha tadqiqot”: Xalqaro Sud qarori: Preah Vihear ibodatxonasi ishi, 1965-yil. – B. 227-24.
   
4. 
   Ivama Toru. Preah Vihear ibodatxonasi ishi, Jurist,-2011 №.204. – B. 10-11. (yapon tilida).
   

II. Xalqaro huquqning asosiy prinsiplari. Xalqaro huquq normalarining ichki huquq normalaridan ustuvorligi tamoyili: 1872-yil 14-sentabrdagi Alabama ishi.

(The Alabama Arbitration Arbitral Award, in J. B. Moore, History and Digest of the International Arbitrations to Which the United States Has Been a Party, Vol. 1 (1898), p. 495.

(A.Xakimov)

1. Nizoning vujudga kelishi. 1861-yilning 13-mayida Buyuk Britaniya hukumati AQSHdagi shimol va janub hududlari o‘zaro urush haqida e’lon qilganligini hamda mazkur urushda betaraflikni saqlab qolishini bildirdi. Shuningdek, o‘z fuqarolaridan “Xorijiy mamlakatlarda harbiy harakatlarni olib borish to‘g‘risida”gi aktni (Foreign Enlistment Act) hurmat qilishlarini talab qildi. “Xorijiy mamlakatlarda harbiy harakatlarni olib borish to‘g‘risida”gi akt Britaniya, boshqa mamlakatlar o‘rtasidagi urushlar yoki ichki urushlarda betaraflikni e’lon qilgan hollarda uning betarafligiga zarar yetkazuv-chi o‘zboshimchalik bilan amalga oshiriluvchi harakat-larni taqiqlovchi Buyuk Britaniyaning ichki normativ-huquqiy hujjati edi. Mazkur aktning 7-moddasi urushdagi tomonlarning “yotsiragan” maqsadlarini amalga oshirish yo‘lida, kemalarini Buyuk Britaniya hududiga kiritib qurollanishlarini qat’iyan taqiqlar edi.
Shunga qaramasdan, Janub ittifoqchi qo‘shinlarining raqibona maqsadini amalga oshirish uchun foydalanishda gumon qilingan kemasi Britaniya hududida qurollantirilganlik faktini ham aytib o‘tish lozim. Shunday kemalardan biri bo‘lgan Alabama kemasi (o‘sha vaqtda 290-raqamli kema deb nomlangan. Keyinchalik uni, Alabama kemasi deb nomlashgan) Janub ittifoqchi qo‘shinlari buyurtmasiga ko‘ra Britaniyaning Bakenhed deb nomalanuvchi kema ishlab chiqaruvchi kompaniyasi tomonidan ishlab chiqarilib, suvda suzdirilgan (15.05.1962) dan so‘ng Liverpul portiga olib borilib harbiy anjomlar bilan jihozlangan.
AQSH hukumati Britaniya hukumatiga nisbatan 290-raqamli kema tez orada qurollanib, Liverpul portidan chiqib Britaniyadan tashqarida harbiy harakatlarini amalga oshirishi mumkinligi haqidagi xabarni yetkazdi. Ushbu xabarga qo‘shimcha tarzda kema AQSHga nisbatan “dushman” harakatlarini amalga oshirishni ko‘zlagan kuchlarga qarashliligini isbotlovchi sabablari borligi kabi o‘z vajini keltirdi. Britaniya hukumati esa AQSH ning keltirayotgan vajlari haqiqat bo‘lsa, 290-raqamli kemaning qurollanishi “Xorijiy mamlakatlarda harbiy harakatlarni olib borish to‘g‘risida”gi aktga zid ekanligi va mazkur kemaning portdan chiqishining oldini olish bo‘yicha choralar ko‘rish lozim ekanligini ta’kidlash bilan birgalikda, nazarda tutilayotgan chora-tadbirlarni amalga oshirish uchun, avvalo, yetarlicha dalillar kerakligini aytadi. Shundan so‘ng AQSH hukumati bunday dalillardan bir qanchasini bir necha marta Britaniyaga taqdim etadi (o‘sha yilning 21-25- iyul kunlari).

Britaniya hukumati 21-iyul kuni taqdim etilgan dalillarni ko‘zdan kechirganidan so‘ng, mazkur dalillar faqatgina o‘zgalardan eshitilgan gap-so‘zlarga va mish-mishlarga asoslanuvchi, bir kishining ko‘rsatmalaridan iboratligini aytib, keltirilgan dalillarni rad etadi. Shundan keyin taqdim etilgan dalillar bo‘yicha Qirollik huquq zobitining (law-officers of the Crown) fikrini so‘raydi (23-iyul). 29-iyul kuni taqdim etilgan huquq zobit (ofitser)larining fikrlari jamlanmasi, 290-raqamli kema tegishli qo‘mita tomonidan qo‘lga olinishi (seized) lozimligini ko‘rsatardi. Shunda Britaniya hukumati Liverpul Bojxona bo‘limiga 290-raqamli kemani qo‘lga olish bo‘yicha buyruq beradi (31-iyul). Biroq bu vaqtga kelib ma’lum bo‘ladiki, kema 29-iyul kuni tush paytigacha Liverpuldan chiqib ketgan ekan. Qurollanmagan holda Liverpulni tark etgan 290-raqamli, ya’ni Alabama kemasi Portugaliyaning Azores orollarida to‘xtaydi va Britaniyadan boshqa bir kemada olib kelingan qurol-yarog‘lar, harbiy o‘q-dorilar, askarlarni o‘z bortiga ortgan holda Janub ittifoqining dushman harakatlarni olib borishdagi harbiy ko‘rsatmalariga amal qilgan holda o‘z harakatini davom ettiradi. Mazkur kema bu vaqt oralig‘ida Britaniya hukumatining tasarrufida bo‘lgan bir qancha koloniyalarida ham to‘xtaydi. Biroq Britaniya hukumati mazkur kemani harbiy kema sifatida tan olib uni qo‘lga olish bo‘yicha hech qanday harakatlarni amalga oshirmaydi.