56
m
massali ba’zi jismlarning simmetriya o’klari
(00`)
ga
nisbatan
inersiya momentlarini hisoblash formulalarini tayyor holda keltiramiz.
1.
l
uzunlikdagi
ingichka sterjenning inersiya momenti
(2-chizma
1.):
J =
2
12
1
ml
(6)
2. Bo’yi a
va eni
b
bo’lgan
brusokning inersiya momenti
(2-chizma 2.):
J =
m
12
1
(a
2
+b
2
)
(7)
3. Тashqi radiusi R, ichki radiusi r bo’lgan h
alqaning inersiya momenti
(2-
chizma 3.):
J=
)
(
2
1
2
2
r
R
m
(8)
57
2 – chizma
4. Radiusi
R
bo’lgan
yupqa devorli (chambarakning) inersiya momenti
(2-chizma
4.):
] = m R
2
(8) formulada
r = R =
R
deb olib, (9) formulani chiqarish oson.
5. R
radiusli
disk (silindr) ning inersiya momenti
(2-chizma 5.):
2
2
1
mR
J
(10)
(8) formulada r=0 deb olib, (10) formulani chiqarish oson.
6.
R
radiusli
sharning inersiya momenti
(2-chizma, 6.):
2
5
2
mR
J
(11)
Agar jismning aylanish o’qi
00'
simmetriya o’qiga parallel, lekin simmetriya
o’qidan d masofaga siljigan bo’lsa, parallel siljigan o’qda nisbatan inersiya
momenti J'
Shteyner teoremasi
deb atalgan munosabat bilan ifodalanadi:
J' = J +
md
2
(12)
bu yerda J - jismning simmetriya o’qiga nisbatan inersiya momenti.
Masalan, ingichka sterjenning uning uchidan o’ziga perpendikulyar o’tgan
o’qqa nisbatan inersiya momenti:
J`=
2
2
2
3
1
)
2
1
(
12
1
ml
m
ml
ga teng bo’ladi.
(9)
О’
О
4
5
6
58
HARAKAТ MIQDORI MOMENТINING SAQLANISh QONUNI.
AYLANAYoТGAN JISMNING KINEТIK ENERGIYaSI
Ilgarilama harakatni xarakterlovchi har bir fizik kattalikka
aylanma harakatni
xarakterlovchi bir fizik kattalik moc keladi. Masalan, chiziqli tezlikka burchak tezlik
o’xshash, kuchga
kuch momenti, massaga inersiya momenti va shunga o’xshash. Bu
o’xshash kattaliklarni ko’rgazmali bo’lishi uchun jadvalga yozaylik:
Ilgarilama
xarakat
Aylanma xarakat
Vakt......................
t
Vakt..............
t
Chiziqli yo’l........
s
Burchak ...........................
Chiziqli tezlik..
V
Burchak tezlik.............
Chizikdi tezla-
nish......................
α
Burchak tezlanish........
Β
Kuch.......................
F
Kuch momenti...................
M
Massa ..................
t
Inersiya momenti...........
J=
△
mr
2
Kuch impulsi......
Ft
Kuch momentining
impulsi..........................
Mt
Harakat mikdori
P=mv Harakat miqdori
momenti...........................
L=J
Aylanma harakatning hamma qonunlari orasida ilgarilanma
harakat qonunlarida
qanday o’xshashlik bo’lsa, shunday o’xshashlik bor. Bundan foydalanib,
jadval
yordamida aylanma harakat miqdorining saqlanish qonuniga o’xshash qonunni
yozamiz:
Do'stlaringiz bilan baham: