1-мавзу ҳУҚУҚшунос мутахассис шаклланишида замонавий иш кўникмалари ва компетенцияларнинг роли

Адвокатлар ҳам юриспруденцияни қанчалик пухта ўзлаштирган бўлсалар, адабий тил ва унинг таркибий қисми бўлмиш юридик тил меъёрлари ва талабларини ҳам худди шундай юқори даражада билишлари шарт.
Маълумки, адвокатнинг ҳимоя нутқи ифодаланаётган фикрни далиллар билан исботлашга асосланади. Агар адвокат кўрилаётган иш юзасидан етарли, ишончли далиллар тўплай олмаса, судда гумон қилинаётган шахснинг гуноҳсизлигини исботлай олмайди. Демак, адвокатнинг ҳимоя нутқи ҳам талаб даражасида шаклланмайди ва ҳатто адвокатнинг ўзи судда ноқулай ҳолга тушиб қолиши ҳам мумкин.
Ҳолбуки, ҳимоя қилиниши лозим бўлган шахс ўзининг айбсизлигини исботлаш борасида бутун вужуди билан адвокатдан нажот кутади. Албатта, адвокат бундай жараёнда айбсизлик презумпциясига қатъий амал қилиши лозим. Айби бор одамни айбсизга айлантиришга уруниш ҳам кун келиб ўша адвокатнинг обрўсига путур етказади. Бинобарин, адвокатлар тегишли малака комиссиясининг мажлисида қасамёд қиладилар.
Адвокат, одатда, прокурор – давлат айбловчисидан кейин сўзга чиқади, у ҳимоя нутқида аниқланган ҳолатларни ёритиши, прокурор айбловига жавобан далиллар келтириши, судланувчи шахсига тавсиф бериши керак. Бироқ келтирилган далилларнинг аниқлиги, ишончлилигига соя солувчи аҳамиятсиз тафсилотлар ҳимоя нутқидан ўрин олмаслиги керак.
Ҳимоя нутқида судланувчининг айбдор ёки айбсизлиги масаласини ҳал қилиш амалга оширилади, агар гумон қилинаётган шахс айбсиз бўлса, адвокатнинг ҳимоя нутқи уни озод қилиш ёхуд айбдорлиги аниқланса, адолатли жазо тайинланишига асос бўлади.
Адвокатнинг ҳимоя нутқида шакл билан мазмуннинг бир-бирига тўлиқ мувофиқ келиши ишнинг ижобий ҳал бўлишида муҳим омил ҳисобланади. Зеро, мазкур нутқ ҳимоячининг далиллар тўплаш, уларни баҳолаш ва шулар асосидаги мантиқий хулосаларини ўз ичига олади. Ҳимоя нутқи услуби ва шакли ишнинг хусусиятларига ҳамда адвокатнинг шахсий қобилиятига боғлиқдир. Адвокат ҳам, худди прокурор сингари, юриспруденцияни қанчалик чуқур ўзлаштирган бўлса, нутқ маданиятини ҳам ундан кам билмаслиги керак. Агар ифодаланаётган фикр жуда кучли, асосли бўлса-ю, унинг тилдаги ифодаси суст бўлса, мақсад амалга ошмайди, керакли хулосалар чиқариш, фуқаронинг айбсизлигини исботлаш ёки айбдор бўлса, унга нисбатан адолатли жазо тайинланишида ҳам қийинчиликларни келтириб чиқаради. Чунки тил фикр ифодалаш воситасидир. Адвокат тил қоидаларини яхши ўзлаштирмас экан, унинг ҳимоя нутқи ҳам талаб даражасида бўлмайди. Шунингдек, адвокатнинг овози жуда таъсирли кучга эга бўлиши зарур, агар бу овоз соз бўлса, у ҳаммани ҳаяжонга солади, тинглаганларни ишонтиради.
Жиноят-процессуал кодекси “суд мажлисини очади, эълон қилади, тушунтиради, фармойиш беради, судланувчининг шахсини аниқлайди, сўрайди, айблов хулосасини эълон қилади” каби раислик қилувчининг нутқий ҳаракатларини кўзда тутади. Санаб ўтилган бирикмаларга тилнинг, нутқнинг турли вариантлари сифатида ёндашмоқ керак. Нутқ одоби юрист талабаларга шунинг учун ҳам зарурки, улар суд муҳокамаси чоғида айнан шундай касбий-нутқий ҳолатларни тайёрлашга қодир бўлсинлар. Суд муҳокамаси ЖПКда белгилаб қўйилган, муайян нормаларда акс этган қоидалар асосида тил воситалари орқали ўз инъикосини топади. Мазкур жараёнларнинг тўлиқ тавсифи юқорида айтганимиз – С.Усмонов ва Ш.Зиямухамедова томонидан яратилган “Юрист нутқи амалиёти” дарслигида батафсил баён этилган.