Hotamova iroda ibrohimovna ingliz

O’simlik nomi – bunday turkumga kiruvchi qo’shma so’zlar kognitiv modelining ba’zilari ingliz va o’zbek tillarida mavjud bo’lsa, ba’zilari faqat bitta tilda mavjud hisoblanadi.
Ingliz va o’zbek tilida o’simlik nomi kognitiv modeliga quyidagilar kirdi:

1. 
   Hayvon+tana qismi= o’simlik nomi
   
2. 
   Ekin+dala//ekinzor=o’simlik nomi.
   
3. 
   Hayvon+yeydigan narsa=o’simlik nomi
   
4. 
   Tana qismi+o’simlik=o’simlik nomi
   
5. 
   Son+tana qismi=o’simlik nomi
   
6. 
   Rang+narsa=o’simlik nomi
   

Ushbu kognitiv modellari integral semalar hisoblanadi. Chunki aynan ularning umumlashmasidan o’simlik nomi arxisemasi paydo bo’ldi. Ingliz tilida ularning holatini quyidagi sxemada ko’rsak (qarang: chizma 3.1):

Chizma 3.1. Ingliz tilida o’simlik nomiga kiruvchi kognitiv modellar

Hayvon Tana qismi

Ekin

Dala/ekinzor

O’SIMLIK NOMI
Rang Narsa

Yuqoridagi sxema bizga shuni ko’rsatadiki, ingliz tilida o’simlik nomi arxisemasiga kiruvchi gul, daraxt kabi integral semalar o’z ichiga rang–barang differensial semalarga ega qo’shma so’zlarni qamrab oladi. Differensial semalarning asosiy farqlari quyidagi komponentlar orqali yuzaga keladi:

Hayvon nomi Tana qismi Rang
Narsa Ekin
Hayvon va tana qismining umumlashmasidan tiger’s jaw – gul nomi, dragonhead–gul nomi, goatsbeard–daraxt nomi kabi integral semalariga kiruvchi qo’shma so’zlar shakllanadi. Ular o’xshashlik asosida paydo bo’lgan qo’shma so’zlar turlariga kiradi. Rang va narsa umumlashmasidan redwood– daraxt nomi, bluebells–gul nomi kabi qo’shma so’zlar guruhi mavjud bo’ldi. Ekin va dalazor/ekinzor konseptlarining qo’shilishidan cornfield va cornflower gul nomi ga oid differensial semalar bor. Demak yuqoridagi o’simlik nomi arxisemasidan paydo bo’lgan kognitiv modellar integral semalar paydo bo’lishiga asos bo’lgan. Undan kelib chiqqan differensial semalar esa biz o’sha o’simlik nomini aytganimiz bilan ong ostida paydo bo’ladigan aniq ko’rinishdir. Masalan, tiger’s jaw

deyilganda inson ongiga birinchi bo’lib sherning og’ziga o’xshagan gulning
differensial semasi paydo bo’lishidir.
O’zbek tilida ham bunday qo’shma so’zlarning kognitiv modeli mavjud bo’lib, ularni quyidagi sexemada ko’ramiz (qarang: chizma 3.2):