Hotamova iroda ibrohimovna ingliz

O’zbek tilida:

Baliqchi ukki Ilon burgut
Tuya qaldirg’och Baliqchi o’rdak Baliqchi kaptar
Yuqoridagi tuya qaldirg’och. Bu qushga bunday nom berilishiga sabab tuyaning ranglari qanday bo’lsa, xuddi shunday ranglar bu qush turlarida ham mavjud. Ikkinchi tomoni esa bu qushning ko’zlari juda ham tuyaning ko’zlariga o’xshaydi. Demak, tuya hayvon konsepti va qaldirg’och hayvonning qushlar turkumiga kiradigan konsept bo’lib, ikkalasi birgalikda yangi qush nomi konseptini berdi va bu qisman asoslangan qo’shma so’z hisoblanadi.
Qiyoslanayotgan har ikkala tilda ham yuqoridagi shu modelga kiruvchi barcha qo’shma so’zlarning birinchi va ikkinchi komponentlar hayvon konseptining kognitiv asosi hisoblanadi. Semantik xususiyatiga ko’ra bunday qo’shma so’zlar qisman asoslangan hisoblanadi.

13. 
    SIFAT+INSON NOMI=QUSH NOMI kognitiv modeli ingliz tilida mavjud bo’lib bunday model o’zbek tilida yo’qligi bilan farqlanadi. Bunday qo’shma so’zlar produktiv bo’lmagan hisoblanib quyidagilarni misol qilishimiz mumkin:
    

Little Elvis Little Jimmy
Little lucy Big Al
Katta, kichik kabi sifatlar birinchi komponenetdagi rang konseptining kognitiv asosi bo’lsa, ikkinchi qism inson ismlari konspetining kognitiv asosi hisoblanadi.
Yana shuni ta’kidlashimiz lozimki, qiyoslanayotgan har ikki tilga xos kognitiv modellar ushbu tillarida turlicha namoyon bo’lishi mumkin. Qiyoslanayotgan har ikki tilda ham produktiv hisoblangan kognitiv modelga quyidagilarni kiritishmiz mumkin:
Rang+tana qismi=tashqi ko’rinishni ifodalovchi so’z. Hayvon+tana qismi= tashqi ko’rinishni ifodalovchi so’z Shakl+tana qismi=tashqi ko’rinishni ifodalovchi so’z Rang+tana qismi= qush nomi
Quyidagilar esa ingliz tilida produktiv bo’lmagan usulga kiradi: Hayvon+tana qismi= o’simlik nomi
Rang+narsa=o’simlik nomi Ekin+dala//ekinzor=o’simlik nomi
Narsa+tana qismi=tashqi ko’rinishni ifodalovchi so’z Hayvon+hayvon=qush nomi
Sifat + odam nomi=qush nomi
O’zbek tilida produktiv bo’lmagan qo’shma so’zlarning kogntiv modeliga quyidagilarni kiritishimiz mumkin:
Hayvon+tana qismi= o’simlik nomi Hayvon+yeydigan narsa=o’simlik nomi Tana qismi+o’simlik=o’simlik nomi Son+tana qismi=o’simlik nomi Hayvon+hayvon=qush nomi
Ingliz va o’zbek tillarida qo’shma so’zlarning kognitiv modeli qiyosiy tahlili natijasida shuni guvohi bo’ldikki, bu modellarning ba’zilari faqat ingliz tiliga xos bo’lsa, ba’zilari esa faqat o’zbek tiliga xosdir. yoki tahlil natijasi shu ko’rsatadiki,
har ikki tilda ham mavjud bo’lgan kognitiv modellar bor. Masalan, quyidagi kognitiv modellar har ikki tilda ham mavjud.