Hotamova iroda ibrohimovna ingliz

III BOB. INGLIZ VA O’ZBEK TILLARIDAGI QO’SHMA SO’ZLARNI TADQIQ QILISHDA KOGNITIV YONDASHUV

3.1. Ingliz va o’zbek tillaridagi qo’shma so’zlarning kognitiv modellari
Qo’shma so’zlarning kognitiv xususiyatlari haqida gap borganda shuni ta’kidlashimiz kerakki, qo’shma so’zdagi ikkita konsept bitta kognitiv asosda yotadi. Qo’shma so’zlarni kognitiv xususiyatlarini ochib berish uchun esa bizga bir
emas, kamida ikki va undan ortiq bir modelga kiruvchi qo’shma so’z kerak bo’ladi. Aks holda uning boshqa jihatlardagi tahlildan farqi qolmaydi. Shu jihatiga ko’ra ba’zan ularni kognitiv metaforaga ham kiritsa bo’ladi.
Ingliz va o’zbek tillaridagi qo’shma so’zlarning kognitiv tahlili shuni ko’rsatadiki, ushbu tillardagi qo’shma so’zlar asosan quyidagi kognitiv modellar mavjud.

1. 
   Hayvon+tana qismi= o’simlik nomi
   
2. 
   Ekin+dala//ekinzor=o’simlik nomi.
   
3. 
   Hayvon+yeydigan narsa=o’simlik nomi
   
4. 
   Tana qismi+o’simlik=o’simlik nomi
   
5. 
   Son+tana qismi=o’simlik nomi
   
6. 
   Rang+narsa=o’simlik nomi
   
7. 
   Rang+tana qismi=tashqi ko’rinishni ifodalovchi so’z.
   
8. 
   Hayvon+tana qismi= tashqi ko’rinishni ifodalovchi so’z
   
9. 
   Shakl+tana qismi=tashqi ko’rinishni ifodalovchi so’z
   
10. 
    Narsa+tana qismi=tashqi ko’rinishni ifodalovchi so’z
    
11. 
    Rang+tana qismi= qush nomi
    
12. 
    Hayvon+hayvon=qush nomi
    
13. 
    Sifat + odam nomi=qush nomi
    

1. 
   HAYVON+TANA QISMI= O’SIMLIK NOMI. Ingliz va o’zbek tilliarida ushbu kognitiv model mavjud bo’lib, har ikki tilda ham bu model kam ishlatiladigan (non–productive) hisoblanadi. Chunki bunday so’zlar odatda faqat maxsus sohalargagina tegishli bo’lib, kundalik hayotda va tilshunoslikda ko’p ishlatilmaydi. Ingliz tilidagi bularga quyidagilarni misol qilishimiz mumkin:
   

Tiger’s Jaw (lotin tilidagi nomi– chasmatophyllum masculinum), Snakehead
Dog–toothed (Erythronium ) Bird’s food (Lotus cornicaltus) Lamb’s ear (Stachys) Dragonhead (Dracocephalum)
Goatsbeard (Aruncus)