Hotamova iroda ibrohimovna ingliz

HAYVON+TANAQISMI=TASHQI KO’RINISHNI IFODALOVCHI SO’Z. Tashqi ko’rinishni ifodalashda yordamga keladigan navbatdagi ushbu kognitiv modelning asosini hayvon tashkil qilsada bular o’xshashlik asosida vujudga kelgan hisoblanadi va shu xususiyatiga ko’ra bular qiyoslanayotgan har ikki tilda ham produktiv hisoblanadi. Semantik jihatdan qisman asoslangandir.

Ingliz tilida:

Sheep–forehead Goat–forehead Sheep–eyed, Eagle–eyed Sparrow–nosed
Hawk–nosed qirg’iy burun Wasp–waisted
Ass –head Elephant–legged
Pug–nosed pug– tushmushug’i yapaloq it. Puchuq burun O’zbek tilida shu modelga kiruvchi qo’shma so’zlar: Qo’yko’z
Zag’chako’z
Qirg’iyburun Filoyoq Echkisoqol
Yuqoridagi tashqi ko’rinishni ifodalovchi qo’shma so’zlarning birinchi tarkibi sheep (qo’y), goat (echki), eagle (burgut), sparrow (chumchuq), wasp (ari), elephant (fil) kabi hayvon konseptining kognitiv asosi hisoblanadi. Ikkinchi komponent esa bosh//tana qismi konseptining kognitiv asosidir. Yuqoridagi birinchi modelga o’xshab, semantik xususiyatiga ko’ra qisman asoslangan qo’shma so’zlar hisoblanadi.
Tashqi ko’rinishni ifodalashda qo’shma so’zlarning ahamiyati juda ham katta bo’lib, uchunchi kognitiv model quyidagicha:

9. 
   SHAKL+TANA QISMI=TASHQI KO’RINISHNI IFODALOVCHI SO’Z kognitiv modelining har ikki tilda ham asosi bu shaklni ifodalaydigan so’zlar hisoblanadi. Ingliz va o’zbek tillarida bunday qo’shma so’zlar produktiv hisoblanadi.
   

Ingliz tilida:

Oval–faced Round – faced Large–eyed Wide–mouthed Open–mouthed Splay–mouthed Long–eared Long–nosed Large–handed Short–handed Broad–faced Long–haired O’zbek tilida: Qirraburun
Xipchabel Kaltaqo’l Kattaog’iz Uzunsoch
Qiyoslanayotgan har ikkala tildagi qo’shma so’zlarning birinchi komponenti shakl konseptining kognitiv asosi bo’lib, ikkinchi komponent tana qismi konseptining kognitiv asosi hisoblanadi. Yuqoridagi ikki modelga o’xshab, bunda ham qo’shma so’zlar qisman asoslangandir.

10.