Hotamova iroda ibrohimovna ingliz

Chizma 3.3. Ingliz tilida tashqi ko’rinishni ifodalashdagi kognitiv modellar

Rang Tana qismi

Shakl

Tana qismi

Tashqi
ko’rinishni
ifodalovchi so’z
Hayvon Tana qismi

Narsa Tana qismi
Hayvon bilan tana qismi konseptlarining umumlashmasidan sheep–forehead
– peshana va pug–nosed – burun nomiga oid differensial semalar mavjuddir. Rang va tana qismi konspetlarining birikishi natijasida black eye –ko’z, white beard soqol kabi farq qiluvchi semalar natijasi yaqqol namoyon bo’ldi. Shakl va tana qismida round–face – yuz, open–mouth – og’iz, narsa va tana qismi bilan tashqi ko’rinishni ifodalovchi so’z umumlashmasidan copper nose–burun, mop– head – bosh nomiga tegishli differensial semalar o’z aksini topdi.
Ingliz tilida produktiv bo’lgan bu kognitiv model o’zbek tilida ham eng produktiv hisoblanadi. Quyidagi sxemada biz o’zbek tilidagi tashqi ko’rinishni ifodalovchi arxisemalardan vujudga kelgan differensil semalar tahlilini ko’rishimiz mumkin (qarang: chizma 3.4):
Bunday kognitiv modellar orqali biz quyidagi komponentlardan yuzaga kelgan differensial semalarni ko’rishimiz mumkin:
Rang
Tana qismi

Hayvon Shakl

Chizma 3.4. O’zbek tilida tashqi ko’rinishni ifodalashdagi kognitiv modellar:

Rang Tana qismi

Shakl

Tana qismi

Tashqi
ko’rinishni
ifodalovchi so’z
Hayvon Tana qismi

Hayvon bilan tana qismi konseptlarining umumlashmasidan qirg’iyburun – burun va echkisoqol – soqol nomiga oid differensial semalar mavjuddir. Rang va tana qismi konspetlarining birikishi natijasida qorqosh –qosh, oqsoqol– soqol kabi farq qiluvchi semalar natijasi yaqqol namoyon bo’ldi. Shakl va tana qismida kattaog’iz – og’iz, qirraburun – burun, nomining differensial semalari o’z aksini topdi.
Ingliz va o’zbek tillarida tashqi ko’rinishni ifodalovchi qo’shma so’zlarning kognitiv xususiyatlari orasida tana qismi dominant variant ekanligini kuzatdik. Bundan tashqari biz ularning semalarini tahlil qilib kognitiv modellar natijasini kuzatganimizda ingliz tilida narsa va tana qismi kognitiv modeli mavjud bo’lib, bunday model o’zbek tilida yo’qligi bilan farqlandi.