Hotamova iroda ibrohimovna ingliz

Qiyoslanayotgan har ikki tilda ham mavjud kognitiv modellar:

Hayvon+tana qismi= o’simlik nomi
Rang+tana qismi=tashqi ko’rinishni ifodalovchi so’z. Hayvon+tana qismi= tashqi ko’rinishni ifodalovchi so’z Shakl+tana qismi=tashqi ko’rinishni ifodalovchi so’z Rang+tana qismi= qush nomi
Hayvon+hayvon=qush nomi

Faqat ingliz tiliga xos bo’lgan kognitiv modellar:

Narsa+tana qismi=tashqi ko’rinishni ifodalovchi so’z Rang+narsa=o’simlik nomi Ekin+dala//ekinzor=o’simlik nomi
Sifat + odam nomi=qush nomi
Faqat o’zbek tiliga xos kognitiv modellar: Hayvon+yeydigan narsa=o’simlik nomi Tana qismi+o’simlik=o’simlik nomi Son+tana qismi=o’simlik nomi
Yuqoridagi tahlil natijasi shuni ko’rsatadiki, ingliz va o’zbek tillaridagi qo’shma so’zlarning kognitiv modeli yaratishimiz uchun bizga kamida ikki va undan ortiq bir modelga kiruvchi qo’shma so’zlar kerak bo’ladi. Shunday qo’shma so’zlar tahlilida biz shuni kuzatishimiz mumkinki, produktiv hisoblangan ko’pgina kognitiv modellar har ikki tilda ham mavjud. Ba’zi kognitiv modellar esa faqat qiyoslanayotgan tillarning bittasiga xosdir. Bunday kognitiv modelning asosiy xususiyatlari, ushbu qo’shma so’zlarning til va ong o’rtasidagi to’qnashuvda hosil bo’lgan natijalaridir.

3.2 Ingliz va o’zbek tillaridagi qo’shma so’zlarning konseptual xilma–

xilligi
Qo’shma so’zlarning kognitiv xususiyatini ochib berishda ularni til va ong bog’liqligini o’rganishda kognitiv modellar muhim rol o’ynaydi. Ularni bunday tahlil qilishimizda semantik ma’no katta ahamiyatga egadir. Semantik jihatdan qo’shma so’zlar ma’noviy komponentlardan iborat bo’lib, bu komponentlar uchta guruhga kiradi:

1. 
   arxisemalar;
   
2. 
   integral semalar (umulashtiruvchi);
   
3. 
   differensial semalar (farq qiluvchi).
   

Arxisemalar – qo’shma so’zlarni u yoki bu semantik guruhlarga birlashishini ta’minlaydi. Masalan, yuqoridagi kognitiv modellarimizdan paydo bo’lgan guruhlar birlashishidan yuzaga kelgan o’simlik nomi, tashqi ko’rinishni ifodalovchi so’z va qushlar nomlari kabi arxisemalar shular jumlasidandir.