Hosila olish



Download 79,98 Kb.
bet4/4
Sana10.07.2022
Hajmi79,98 Kb.
#767904
1   2   3   4
Bog'liq
\'Mazu-10 (2)

orsatkichli funksiya:


y ax ,
bunda
a R,a  0,a  1. Bu funksiyaning

orttirmasi
y axx ax ax (ax 1)
ga teng bo„lib,
y ax
x
ax  1


x
bo„ladi.

Bundan
x  0 da
ax 1 xln a
ni hisobga olib, topamiz:




lim
y  lim ax
ax  1

ax lim


x ln a

ax ln a.





Demak,
x0 x
x0 x
x0 x

Xususan,
(ex ) ex .
(ax ) ax ln a.
  1. Logorifmik funksiya:


y  log a x , bunda
a R,
a  0,
a  1.
y  log a x

funksiya U holda
x ay
funksiyaga teskari funksiya. Bunda
x( y)  ay ln a .

Demak,
y(x) 
1


x( y)
1
a y ln a
1 .
x ln a




Xususan,

(ln x) 1 .


x
(log a
x)
1 .
x ln a

  1. Trigonometrik funksiyalar.


y  sin x
funksiyaning orttirmasi


y  sin( x  x)  sin x  2sin x cos x x


bo„lib,





2 2

2sin x cos x x


y 2 2
.
x x

Bu tenglikdan


x  0 da


sin x
2
~ x
2

ni hisobga olib, topamiz:



2 x cos x x

y 2 2
x

lim
 lim  lim cos x
 cos(x  0)  cos x.

x0 x
Demak,
x0 x
x0 2

y  cosx
(sin x)  cos x.
funksiyaning hosilasini murakkab funksiyaning hosilasi

formulasidan foydalanib topamiz:






 



(cosx) sin x
 cos x x
 cos x  (1)  sin x.

2
2   2
2

Demak,
y tgx

(cosx)  sin x.


funksiyaning hosilasini bo„linmaning hosilasi formulasidan

foydalanib topamiz:
sin x (sin x)cos x (cosx)sin x cos2 x  sin 2 x 1
(tgx)     .



Demak,
cos x
cos2 x
(tgx)
1 .
cos2 x
cos2 x
cos2 x

y ctgx funksiyaning hosilasini topishda murakkab funksiyaning hosilasi
formulasidan foydalanamiz:


1 1

(ctgx) tg x
2
 (1)   .
sin 2 x

Demak,
 
cos2
2

  • x




(ctgx)  
1 .
sin 2 x
  1. Teskari trigonometrik funksiyalar.


y  arcsin x
funksiya
x  sin y

funksiyaga teskari. Bunda U holda
x( y)  cos y   .

Demak,
y(x) 
1 1 .
x( y)



(arcsin x) 1 .



y  arccosx


funksiyaning hosilasini
arcsin x  arccosx
2


formuladan

foydalanib topamiz:



1



(arccosx)
 arcsin x
2
 (arcsin x)
  .
1  x2

Demak,


(arccosx)   1 .



y arctgx funksiyaning hosilasini teskari funksiyaning hosilasi formulasidan foydalanib topamiz:



Demak,
(arctgx)
1


(tgy)

 cos2 y


1

1  tg 2 y


1 .
1  x2


(arctgx)
1 .
1 x2


arctgx va arcctgx funksiyalar Bundan
arctgx arcctgx
2

bog„lanishga ega.





Demak,


(arcctgx)


2





  • arcctgx


 (arctgx)


  1 .
1  x2


Misol
(arcctgx)  
1 .
1 x2


Differensiallash qoidalari va y ex
funksiyaning hosilasidan foydalanib,

giperbolik funksiyalarning hosilalarini topamiz:


e e


x x
(shx)  
ex ex

chx,




ya‟ni

(shx) chx;



2 2


e e


x x
(chx)  
ex ex

shx,




ya‟ni

(chx) shx;



2 2


shx (shx)chx shx(chx) ch2 x sh 2 x 1
(thx)     ;

chx
ch2 x
ch2 x
ch2 x



chx
sh 2 x ch2 x 1
1

(cthx) 
  , ya‟ni
(cthx)   .

shx
sh 2 x
sh 2 x
sh 2 x



Differensiallash qoidalari va hosilalar jadvali


Keltirib chiqarilgan differensiallash qoidalarini va asosiy elementar funksiyalarning hosilalari formulalarini jadval ko„rinishida yozamiz.
Amalda ko‟pincha murakkab funksiyalarning hosilalarini topishga to„g„ri

keladi. Shu sababli quyida keltiriladigan formulalarda "x" argument argumentga almashtiriladi.
"u" oraliq

Differensiallash qoidalari:


  1. (u v) u v, u u(x),v v(x) differensiallanuvchi funksiyalar;

2. (u
v) uv uv, xususan (Cu) Cu, C o„zgarmas son;




5. y yu, agar y f (u) va u (x) .
x u x


Asosiy elementar funksiyalarning hosilalar jadvali:







Keltirilgan diferensiallash qoidalari va asosiy elementar funksiyalarning hosilalar jadvali bir o„zgaruvchi funksiyasi differensial hisobining asosini tashkil qiladi, ya‟ni ularni bilgan holda qiyinchilik darajasi qanday bo„lishidan qat‟iy nazar har qanday elementar funksiyaning hosilasini topish mumkin. Bunda yana elementar funksiya hosil bo„ladi. Shunday qilib, differensiallash jarayonida
elementar funksiyalar sinfidan tashqariga chiqilmaydi.



Misol.
f (x)  5x  arcsin x x ln x
funksiyaning hosilasini topamiz:



f (x)  (5x  arcsin x xln x)  (5x )  (arcsin x)  (x ln x)  5x ln 5 



1 xln x x(ln x)  5x ln 5  1
 ln x x 1
x

1  5x ln 5  1
x

  • ln x  1.

Hosilani topishda differensiallashning 1,2 qoidalari va 3,4,9 formulalaridan foydalanildi.


4.1.5. Logarifmik differensiallash


Ayrim hollarda funksiyaning hosilasini topish uchun avval berilgan funksiyani logarifmlash, so„ngra differensiallash maqsadga muvofiq bo„ladi. Bu jarayonga logarifmik differensiallash deyiladi.



Misol. y


(x  4)3
funksiyaning hosilasini topamiz. Bu

hosilani differensiallash qoidalari va formulalari orqali topish mumkin. Ammo bu jaroyon katta qiyinchilikka ega. Logarifmik differensiallashni qo„llaymiz.
Funksiyani logarifmlaymiz:
ln y  ln( x3  1)  4 ln( x  2)  x ln 2  3ln( x  4).
5

Bu tenglikni x bo„yicha differensiallaymiz:



yni topamiz:
1 y
y
1


x3  1
 3x2 4
5
1


x  2
 ln 2  3 
1 .
x  4






y y  
3x2
4  ln 2  3

ya‟ni


x3  1








,
5(x  2)

x3  1
3x2 4
x  4


3

y (x  4)3
  

5(x  2)

  • ln 2 

x  4 .

Shunday funksiyalar borki, ularning hosilalari faqat logarifmik differensiallash orqali topiladi. Bunday funksiyalarning qatoriga dararajali-

kor‘satkichli funksiya deb ataluvchi
y uv
funksiya kiradi, bu yerda
u u(x) ,

v v(x) 
x ning differensiallanuvchi berilgan funksiyalari.

Bu funksilaning hosilasini topamiz:

ln y v  ln u,
1 y v  ln u v 1 u, y y vln u vu , ya‟ni

 
y u u

y uv vln u vu
yoki


u
 
 



uv uv  ln u v v uv1u.
(9)

(9) formulani eslab qolish qoidasini ifodalaymiz: dararajali-ko‟rsatkichli



funksiyaning hosilasi
u const
shartidagi ko„rsatkichli funksiya hosilasi bilan

v const
Misol
shartidagi darajali funksiya hosilasining yig„indisiga teng.


y xcos3 x
yoki
funksiyaning hosilasini (9) formula bilan topamiz:
y xcos3x  ln x  (sin 3x)  3  cos3x xcos3x1 1
y xcos3x1  cos3x  3xcos3x  ln x  sin 3x.



Mavzuni mustahkamlash uchun savollar:





  1. To‟g‟ri chiziqli notekis harakatning o‟rtacha tezligiga ta‟rif.

  2. Oniy tezlik nima?

  3. Funksiya hosilasini ta‟rifini bering. Hosilani belgilanishlari.

  4. Hosila qanday geometrik va mexanik manoga ega?

  5. Qanday funksiyaning hosilasi nol bo‟ladi?

  6. Hosila olish qoidalari.

  7. Asosiy elementar funksiyalarning hosila jadvalini yozing.






Download 79,98 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish