Хорижий экспертларнинг марказий осиёдаги сув

gенти ташаббуси ва раҳнамолиги восита ва билвосита зарарни
Остида ишлаб чиқилган ва 2012 йилмоддийлаштириш, ҳисоблаш,
да Ўзбекистон Республикаси қонуни
билан қабул қилинган "Ўзбекистон жавобгарликка тортиш ва Республикасининг Ташқи сиёсий зарарни қоплаш мезонлари- фаолияти концепцияси да Марка ни халқаро шартномаларда
зий Осиё минтақасига алоҳида эъаниқ акс эттириш муҳимдир.
тибор қаратилган ва биринчи бор
мана шундай доктринал хужжатда Келтирилган экологик зиён- минтақадаги трансчегаравий дарё ларни қоплаш ва қарзлар- ларнинг сув ресурсларидан оқилона ни тўлашга оид қоидаларни
фойдаланиш муаммоси ҳамон ҳал
этилмай келаётганига алоҳида урғу амалга ошириш бўйича икки
берилган. ва кўп томонлама ҳуқуқий
Миллионлаб кишиларнинг СОЕлшгимеханизмларни кучайтириш, га, аҳоли генофондига оғир зиён епзиён келтирувчи томоннинг казаётган мураккаб ЭКОЛОГик муамзарарни тўлиқ қоплашга қа
молар, хусусан Орол денгизи қуришин
нинг ҳалокатли оқибатлари, катта ратилган мажбуриятини таъ
корхоналарнинг саноат ОҚавалари минлаш амалиётини такомил
ва чиқиндиларининг трансчегаран лаштириш тақозо этилади. Шу вий сув ресурсларини ифлослантиорқали халқаро ҳуқуқнинг
риши ва атроф-муҳитни заҳарлаши муҳофаза қилувчи функцияси
— Марказий Осиёнинг фаровонлиги
ва барқарор тараққий этиши учун янада кучаяди.
тобора хавфли тус олиб бораётгани Айниқса, охирги йиллар
алоҳида таъкидланган. Узбекистонда Марказий Осиёда ат- нинг ҳаётий муҳим манфаатлари шу роф-муҳитга трансчегаравий
минтақа билан боЕлиқ эканлиги белтаъсир орқали етказилаётган в
гилаб қўйилган. зарар учун миллий ва халқаро-ҳуқуқий жавобгарлик механизмларини такомиллаштириш зарурати сезилмоқда. Жумладан, минтақада атроф-муҳитга трансчегаравий таъсир оқибатида етказилаётган зарарни аниқлаш ва компенсациялаш соҳасида мукаммал дастурлар ишлаб чиқиш вақти келди.
Ривожланган давлатларда экологик жавобгарлик юкланадиган хўжалик юритувчи субъектлар зарарни қоплаб бериш жавобгарлигидан суғурталанади. Зарарни қоплаш ва уни бартараф этиш бўйича йирик молиявий жавобгарликдан халос бўЛишнинг кенг тарқалган механизмларидан бири эса экологик суғурталашдир.

Одатда, атроф-муҳитга зарар етказиш ҳолатлари кучайган пайтда экологик зарар учун молиявий жавобгарликни кўзда тутувчи ҳуқуқий механизмларни кучайтириш талаб этилади еки зарарни қоплаб бериш қобилиятига эга бўлмаган корхоналар учун атроф-муҳитга зарар келтириши эҳтимоли юқори бўлган фаолият тури билан шуғулланиш маълум доирада чекланади,

Марказий Осиё шароитида, иқтисодий ва атроф-мухитни экологик ривожлантириш нуқтаи назаридан, минтақа мамлакатларида тадбиркорлик фаолиятини чеклаш эмас, балки экологик суғурта бозорини такомиллаштириш манфаатлироқдир.
Биринчидан, экологик суғурта ишлаб чиқариш корхоналарини молиявий ҳимоялабгина қолмай, шу билан бирга, экологик зарарни келтириб чиқарувчи хатти-ҳаракатларнинг олдини олишга ундайди. Натижада хўжалик юритувчи субъектлар орасида экологик онг ва тарбия таъсири кенгаяди. Иккинчидан, атроф-муҳитни муҳофазаловчи ва жавобгарликни таъминлов - чи кучли ҳуқуқий тартибот хўжалик субъектлари учун юқори иқтисодий таваккални келтириб чиқаради ва шу орқали экологик суғуртага талабни кучайтиради. Бу эса, ўз навбатида, минтақада экологик суғурта бозори ва унинг молиявий инфратузилмалари ривожланишини рағбатлантиради.
Марказий Осиёда экологик суғурта билан бир қаторда атроф-муҳитга етказилган зарарни қоплаш мажбуриятини таъминловчи бошқа воситалар, жумладан, халқаро амалиётда учрайдиган банк кафолати, ўз-ўзини суғурталаш, жамоавий кафолат каби тажрибаларни оммалаштириш мумкин.
Қисқача қилиб айтганда, йирик гидроэнергетик иншоотлар қурилиши минтақамизда бемисл фалокатларни келтириб чиқариши эҳтимолдан холи эмас. Бирор фалокат содир бўлса, унинг оқибатларини бартараф этиш учун бир неча ўн йиллик лар ва ҳатто юз йилликлар талаб қилиниши оддий ҳақиқатдир. Энг муҳими, қардош халқларни бир неча минг йиллар даво мида ўзаро боғлаб келган ва умумий ризқ манбаи бўлган азим дарёларнинг захираларини биргаликдаги саъй-ҳаракатлар ту файлигина келажак авлод учун асраб қолиш мумкин. Шу боис, трансчегаравий дарёлар сувларидан оқилона фойдаланиш асраб-авайлаш, қут-барака топиш минтақамиздаги ҳар бир давлат, миллат, халқ, элат ва инсоннинг маънавий бурчидир.

Марказий Осиёда трансчегаравий дарёлар сувидан фойдаланиш ва йирик гидроэнергетик иншоотлар қуриш масаласида Ўзбекистон Республикасининг расмий муносабати аллақачон очиқ баён этилган. Узбекистон Ҳукуматининг мазкур масалага ёндашуви Узбекистон Республикаси Президентининг нуфузли халқаро анжуманлардаги нутқларида, Вазирлар Маҳкамасининг ҳаракат дастурларида, Узбекистон Республикаси Ҳукумати делегация раҳбарларининг халқаро учрашувлардаги чиқишларида ҳамда Ўзбекистон Республикаси Ташқи ишлар вазирлигининг баёнотлари ва пресс-релизларида ўз аксини топган бўлиб, улар қуйидагилардан иборат:

Биринчидан, Марказий Осиёдаги трансчегаравий дарёлар сувидан, қандай мақсадда фойдаланишдан қатъи назар, халқаро ҳуқуқ нормаларига мос равишда, оқилона, оқим бўйидаги барча томонларнинг манфаатларини эътиборга олган ҳолда ва адолатли тарзда фойдаланиш, дарёларнинг ўрта ва қуйи оқимида жойлашган мамлакатлар ва халқларга зиён етказмаслик;
Иккинчидан, трансчегаравий дарёларга йирик техноген фалокатларни келтириб чиқариши мумкин бўлган улкан гидроэнергетик иншоотлар қурмаслик, уларнинг ўрнига нисбатан хавфсизроқ, аммо анча тежамкор ва самарали кичик ГЭСлар қуриш ҳамда энергия ишлаб чиқаришнинг муқобил захираларидан унумли фойдаланиш;
Учинчидан, режалаштирилаётган гидроэнергетик иншоотларнинг лойиҳаларини мустақил экспертлар томонидан холиСона, ҳар томонлама мукаммал ва тугал, шаффофлик ва очиқЛик тамойиллари асосида халқаро стандартларига мос равишда ҳамда минтақанинг ўзига хос табиий хусусиятларини эътиборга олган ҳолда техник-иқтисодий, экологик ва социологик экспертизадан ўтказиш, мазкур экспертизаларнинг натижалари тўлиқ олинмагунга қадар қурилиш ишларини бошламаслик;
Тўртинчидан, трансчегаравий дарёлар сувидан фойдалаНишда, биринчи навбатда, инсоннинг табиий эҳтиёжларини ва унинг ажралмас хуқуқи бўлган тоза ичимлик суви ва минимал санитария шароитига бўлган ҳуқуқини эътиборга олиш, бу борада қабул қилинган халқаро ҳуқуқ нормалари, инсон ҳуқуқлари бўйича халқаро билл принциплари ва БМТ Бош Ассамблеясининг резолюцияларида ўз аксини топган қоидаларни ҳурмат

ҚИЛИШ. Бу масалада Тожикистон ва Қирғизистондан фаркли равишда, Узбекистон томони сув ресурсларидан фойдаланиш ичимлик суви ва у билан боғлиқ озиқ-овқат хавфсизлигини таъминлашни устувор деб билади: "Узбекистон бешинчи Ума жаҳон сув форумининг ичимлик сувидан фойдаланиш имкони инсоннинг энг асосий ҳуқуқи экани, сув тақчиллиги энергетик ва молиявий инқироздан кўра хавфлироқ экани тўғрисидаги қарорини қўллаб-қувватлайди. Суғориладиган деҳқончилик барқарорлиги ва вегетация даврида сув ресурсларининг етарли даражада бўлишига бевосита боғлиқ бўлган озиқ-овқат хавфсизлигини таъминлаш масалалари ўта муҳим бўлиб турган хозирги шароитда бу масала, айниқса, долзарб аҳамиятга эга" 167.

Бешинчидан, трансчегаравий дарёлар сувидан фойдаланишни тартибга солишда давлатлар ўртасида сиёсий кескинликни кучайтирмаслик, тинч музокаралар йўли билан муаммоларни ҳал этиш, халқаро ҳамкорликни қўллаб-қувватлаш.
Шу ўринда таъкидлаш жоизки, минтақа давлатлари ва ҳукумат раҳбарлари ўртасидаги ўзаро ишонч ва ҳурматга асосланган изчил халқаро ҳамкорлик муваффақиятлар гаровидир. 2009 йил 28 апрелда бўлиб ўтган Оролни қутқариш халқаро жамғармаси таъсисчи давлатларининг раҳбарлари учрашувида Ўзбекистон Раҳбари томонидан таъкидланганидек, "Энг асосийси — мамлакатлар ва давлат раҳбарлари ўртасидаги муносабатларни кескинлаштирмасдан, аксинча, ўзаро муросага келишдир. Бу борада биз учун бошқа йўл йўқ" 168.
Трансчегаравий дарёлар сувидан оқилона фойдаланиш, минтақавий ва глобал даражада гидрологик балансни сақлаш, сув ресурсларини асраш ва тежаш, сувдан фойдаланиш ҳажмини камайтиришни таъминловчи деҳқончилик тизимини такомиллаштириш, сув хўжалиги инфратузилмасини модернизация қилиш, сувни тежайдиган замонавий технологияларни жории
167 Узбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримовнинг VI Умумжаҳон сув форумига тайёргарлик доирасида "VI Умумжаҳон сув форуми сари — сув хавфсизлиги йўналишида ҳамкорликдаги саъй-ҳаракатлар" мавзусидаги Тошкент минтақавий конференцияси иштирокчиларига қутлов мурожаати //Халқ сўзи, 2011 йил 13 май, No 94 (5261).
тоо Каримов И.А. Оролни қутқариш халқаро жамғармасининг таъсисчи дав латлари раҳбарларининг кенгайтирилган таркибдаги учрашувида сўзланган нуть 7Каримов И.А. Ватанимизнинг босқичма-босқич ва барқарор ривожланишини таъ минлаш – бизнинг олий мақсадимиз. — Т. 17. – Т.: Ўзбекистон, 2009. – Б. 219.

этиш — Ўзбекистон Ҳукумати томонидан изчил амалга оширилаётган ислоҳотларнинг асосий йўналишларидир.

Хулоса қилиб айтганда, Марказий Осиёда трансчегаравий дарёлар сувидан фойдаланиш ва йирик гидроэнергетик иншоотлар қуриш масаласида Узбекистоннинг қарашлари оддий мантиққа асосланган ва бошқа давлатларнинг манфаатларига чанг солмайди. Унинг мазмун ва моҳияти минтақада тинчликни сақлаш, экологик ривожланишни таъминлаш, ижтимоий-иқтисодий фаровонликка эришиш ҳамда табиат ва инсон ўртасидаги табиий уйғунликни бугун ва келажак авлод учун саклаб қолишдан иборат бўлиб, Ўзбекистоннинг бу борадаги муносабати қатъий ва ўзгармасдир.
store

ИЛОВАЛАР169

Илова 1.