Холдор Чиниқулов, Анвар Жўлиев

Ҳ.М.Абдуллаев. 

---

13 
Назорат саволлари 
«Геология» атамасининг этимологик, луғавий ва илмий маънолари де-
ганда нималарни тушунасиз? 
Геология атамасини ким ва қачон фанга киритган? 
Геология фанининг асосий тармоқлари ҳақида нималарни биласиз? 
Геология қайси фанлар билан узвий алоқада? 
Геология фанининг шаклланишига ҳисса қўшган олимлар ва уларнинг 
фикрлари тўғрисида маълумот беринг. 

---

14 
2 боб. ОСМОН ЖИСМЛАРИ 
2.1. Коинот ва Галактика 
Тун осмонидаги юлдузлар сочилган манзара ҳар доим ва ҳар 
жойида бутун башариятни лол қолдириб келади. Абадийликнинг 
сирли олами ҳайратланган инсон назари олдида бепоѐн чексизлик 
эшигини очади ва чуқур ўйга толдиради. Бу абадийликда Қуѐш 
тизимидаги планеталар учиб юришади ва ҳозиргача кўплаб 
сирларни ўзида сақлаб келади.
Бизни ўраб турган моддий олам, бир сўз билан айтганда, 
Кои-
нот 
(юнонча дунѐ, олам) дейилади. Коинотнинг фазо ва маконда 
ўлчами йўқ. - чексиздир. Коинотда материялар бир хилдаги 
тақсимотга эга бўлмасдан, галактикалар, юлдузлар, сайѐралар, ме-
теоритлар, кометалар ва турли газлар мажмуасидан иборат. 
Гала ктика
 
деб 
юлдузлараро 
газ, 
чанг, қора материя 
ва, эҳтимол, қора 
энергия, ўзаро таъсир 
этувчи
 
гравитацион 
кучлари 
боғлиқ 
бўлган юлдузларнинг 
катта 
тизимига 
айтилади 
(1-расм). 
Одатда Галактикалар 
умумий 
оғирлик 
маркази атрофида ай-
ланувчи 10 миллион-
дан (10
7
) бир неча 
триллионгача (10
12
) юлдузларга эга бўлади. Алоҳида юлдузлар ва 
сийраклашган юлдузлараро муҳитдан ташқари, Галактиканинг 
катта қисми кўплаб юлдузлар тизими, юлдузлар тўдаси ва турли 
туманликларга эга. Одатда Галактика диаметри бирнеча мингдан 
бирнеча юз минг ѐруғлик йилига, улар орасидаги масофа эса 
миллионлаб ѐруғлик йилига тенг. 
Галактикалар массасининг 90 % га яқини қора материя ва 
энергия улушига тўғри келсада, бу кўринмас компонентларнинг 
табиати ҳали ўрганилмаган. Кўплаб Галактикаларнинг марказида