Холдор Чиниқулов, Анвар Жўлиев

Абу Али ибн Сино. 

---

11 
аҳоли яшайдиган ўлкалар ўтмишда «ҳаѐтсиз ерлар ва денгиз ости 
бўлган» деган илғор фикрларни илгари сурган. 
Машҳур Озарбойжон математик - астрономи Муҳаммад 
Насриддин табиатшунослик соҳасидаги жуда кўп ишлари билан 
бирга минераллар ҳақида «Жавоҳирнома» деган асарни яратган. Бу 
асарда 34 минерал: зумрад, лъал, шпинел, феруза, лазурит, агат, 
яшма ва бошқалар таърифланган. Уларнинг табиий хоссалари: 
ранги, 
ялтироқлиги, 
қаттиқлиги, 
солиштирма 
оғирлиги, 
шаффофолиги ва мўртлиги батафсил баѐн этилган. Ибн Сино ва 
Берунийнинг минералогия трактатларидан кейин Муҳаммад 
Насриддин 
асари 
ўз 
замондошларининг 
фикрларини 
умумлаштирган ва қимматли илмий маълумотлар билан 
тўлдирилган бирдан - бир асар бўлган. 
1445 йилда поляк олими Н.Коперник «Осмон жисмларининг 
айланиши тўғрисида» номли асарида Ер ўз ўқи атрофида ва бошқа 
планеталар билан биргаликда Қуѐш атрофида айланишини исбот 
этди.
Мирзо Улуғбекнинг математика ва астрономия фанларининг 
тараққиѐтига қўшган ҳиссаси бекиѐсдир. У осмон жисмларининг 
тарқалиш конуниятини, ҳаракатини ва сонини аниқлаш 
масалаларини тўғри талқин қилиб берган буюк олимдир. 
Рус олими М.В.Ломоносов геология 
фанига улкан ҳисса қўшган. Унинг «Ер 
қатламлари ҳақида» номли асари жуда 
катта аҳамиятга эга бўлган. Уни Россия 
геологиясининг асосчиси деб бежиз ай-
тишмаган. В.М.Севергин эса «Минерало-
гия луғати» ни яратган. 
XVIII-аср охирларида инглиз геологи 
Вильям Смит стратиграфия ва палеонто-
логия фанларига асос солган. Инглиз 
олими Ч.Лайел «Геология асослари» 
номли капитал асарини XIX- асрнинг 30 
инчи йилларида ѐзган. Унда актуализм 
усули ѐрдамида ўтмишдаги геологик жараѐнларни қайта тиклаш 
мумкинлигини исботлаб берган. Шунингдек, у француз олими 
Ж.Кювье 
фикрига 
(катастрофик 
таълимот 
ташвиқотчиси) 
қўшилмасдан, геологик ўзгаришлар секин кечадиган узоқ давом