Холдор Чиниқулов, Анвар Жўлиев

Абу Райхон Беруний. 

---

10 
боғланган ҳолатда юз беради» (А.М.Беленицкий - Абу Райхон 
Беруний, Ленинград университети нашри, 1949, 207 б.). 
Беруний бу мулоҳазаларида XVIII - асрда М.В.Ломоносов, 
XIX -асрда Ч.Лайел томонидан бир-бирига боғлиқ бўлмаган ҳолда 
кашф этган актуализм ғояларини биринчилар қаторида баѐн этган. 
Шу асарда Беруний яна бундай дейди: «Денгиз ўрни қуруқлик 
билан, қуруқлик ўрни эса денгиз билан алмашади». 
Берунийнинг XI - аср бошларида биринчи бўлиб дарѐ 
ўзанларида чўкинди жинслар доналари ўлчамининг сув оқими 
тезлигига қараб ўзгариши қонуниятини яратганлиги (кейинчалик 
Беруний қонуни деб аталган) катта аҳамиятга эга бўлди. Бу 
қонуният сўнгги йилларда В.И.Попов томонидан ишлаб чиқилган 
чўкинди ҳосил бўлишидаги фациал бирликларнинг босқичли 
динамик тамойилига мос келади. 
Беруний ўзининг «Минералогик трактат» деган асарида (X -
асрнинг биринчи ярими) минераллар ҳақида чуқур ва аниқ илмий 
маълумотлар берган. Минералларни аниқлаш ва таснифлашда 
Беруний фақат уларнинг ранги ва шаффофлигидан эмас, балки 
қаттиқлиги ва солиштирма оғирлигидан ҳам фойдаланган. 
Берунийнинг 
замондоши 
буюк олим, табиатшунос ва 
файласуф Абу Али ибн Сино (980- 
1037) ҳам геология фанининг 
ривожланишига 
ўз 
ҳиссасини 
қўшган. Ибн Синонинг геологик 
дунѐқарашлари 
унинг 
илмий 
комуси 
«Ашшифо» 
(Қалбни 
даволаш) 
номли 
китобининг 
«Табиат» 
деган 
бўлимида 
ѐритилган. 
Ибн Синонинг тошлар пайдо 
бўлишида 
зилзила 
ва 
тоғ 
қулашлари, ерларнинг ўпирилиши 
катта аҳамиятга эгалиги, ҳайвон ва 
ўсимликларнинг тошга айланиши 
тўғрисида ажойиб фикрлари бор. 
Ибн Сино томонидан темир ва тош материалларнинг пайдо бўлиши 
ҳақида айтилган фикрлари жуда қизиқарлидир. Ибн Сино ҳозирги