Холдор Чиниқулов, Анвар Жўлиев

Кинематик ѐндошув
нуқти назаридан литосфера плиталари 
ҳаракатини 
сферада 
фигуралар 
сурилишининг 
геометрик 
қонунлари билан тушунтириш мумкин. Ернинг устки қисмини 
турли ўлчамдаги бир-бирига нисбатан сурилувчи литосфера плита-

---

164 
ларининг мазаикаси деб қаралиши мумкин. Палеомагнит маълу-
мотлари турли вақтларда ҳар бир литосфера плиталарига нисбатан 
магнит қутубларининг жойлашган ўрнини тиклаш имконини 
беради. Турли литосфера плиталари бўйича маълумотларни умум-
лаштириш литосфера плиталарининг бутун геологик тарих даво-
мида сурилиш кема-кетлигини қайта тиклашга олиб келди. Бу 
маълумотларни 
ҳаракатсиз 
қайноқ 
нуқталардан 
олинган 
маълумотлар билан умумлаштириш литосфера плиталарининг 
мутлақ сурилишини ва Ер магнит қутблари ҳаракат тарихини 
аниқлаш имкониятини яратди. 
Теплофизик ѐндошув.
Ерни иссиқлиқ энергиясини қисман 
механик энергияга айлантирувчи иссиқлик машинаси деб қараш 
мумкин. Бундай ѐндошув доирасида Ернинг ички қобиқларидаги 
моддалар ҳаракати Навье – Стокс тенгламаси бўйича қовушоқ 
суюқлик оқими сифатида моделлаштирилади. Мантия конвекцияси 
мантия оқими структурасида муайян аҳамиятга эга бўлган фазовий 
ўзгаришлар ва кимѐвий реакциялар билан бирга кечади. Геофизик 
зондлаш маълумотлари, теплофизик экспериментлар натижалари 
ҳамда аналитик ва сонли ҳисоб-китобларга асосланиб олимлар ман-
тия конвекцияси структурасини, оқимлар тезлиги ва чуқурликда 
кечувчи бошқа муҳим жараѐнларни аниқлашга ҳаракат қилмоқда. 
Бу маълумотлар Ернинг энг чуқур қисмлари тузилишини тушуниш 
учун жуда муҳим ҳисобланади. Чунки мантия ва ядрони бевосита 
ўрганиб бўлмайди, аммо улар планета юзасида кечадиган 
жараѐнлар учун жуда катта таъсир кўрсатади.