Холдор Чиниқулов, Анвар Жўлиев

56-расм. 
Сан-Андреас 
рифтининг 
фотосурати.

---

162 
чиқарган мантия оқимлари 
плюм 
деб аталади. Баъзи ҳолларда 
плюмларнинг жуда катта чуқурликлардан, ҳатто, ядро - мантия 
чегарасидан модда олиб чиқиши эҳтимол қилинади. 
Литосфера плиталари ҳаракат тезлигини ўлчаш.
Литосфера 
плиталари ҳаракат тезлигини ўлчашнинг бир қанча усуллари 
мавжуд. Қайноқ нуқталар билан боғлиқ вулканлар плиталар 
орасидаги чегарадан анча узоқда жойлашган бўлиши мумкин. 
Бунинг сабаби шундаки, қайноқ нуқталар вулканизми плиталар 
чегарасида кечадиган жараѐнларга боғлиқ эмас.
Қайноқ 
нуқталарнинг 
вулканизми 
мантияда кеча-
ѐтган чуқурлик 
жараѐнлари би-
лан 
боғлиқ. 
Тинч 
океани-
нинг марказий 
қисмида 
жой-
лашган 
Гавай 
ороллари қай-
ноқ 
нуқта-
лардаги вулка-
низм фаолияти 
натижасида ҳосил бўлган. Тинч океани архипелаги оролларининг 
жойлашиши шуни кўсатадики, Тинч океани плитаси қайноқ 
нуқталар тизимига нисбатан шимолий-ғарбга қараб силжимоқда. 
Кауаи вулкани бундан 3,1 млн йил илгари плитанинг шу қисми 
бевосита қайноқ нуқта устида жойлашган вақтда ҳосил бўлган. 
Шундан буѐн бу орол 600 км масофага силжиган. Бу Тинчокеани 
плитасининг қайноқ нуқтага нисбатан йилига 11-12 см тезлик 
билан силжиѐтганлигини билдиради (57-расм). 
Литосфера плиталари сури-лишининг нисбий тезлигини океан 
пўстининг ѐши ҳақидаги маълу-мотлардан фойда-ланиб ҳам ҳисоб-
лаб топиш мум-кин. Тинч океанининг жанубий қисмида ўртаокеан 
тизмалари бўйлаб океан пўстининг ѐши 48 млн йил бўлган 3700 км 
лик зонаси жойлашган. Бу иккита литосфера плиталари 48 млн йил 
давомида 3700 км масофага силжиганлигини кўрсатади. Демак 
плиталарнинг сурилиш тезлиги йилига 7,7 см ни ташкил этади. Бу