Холдор Чиниқулов, Анвар Жўлиев

57-расм. Литосфера плиталарининг ҳаракат 
тезлиги. 

---

163 
маълумотлар кейинчалик юқори аниқликдаги асбоблар (JPS) билан 
ҳам тасдиқланди. 
Литосфера плиталарининг силжишидаги максимал нисбий 
тезлик Тинч океанида қайд этилган. Тинчокеани ва Наска плита-
лари бир-биридан йилига 17 см тезликда узоқлашмоқда. Шимолий 
Америка ва Евросиѐ плиталарининг бир-биридан узоқлашиш 
тезлиги йилига 2 см ни ташкил этади. 
Трапплар ва океан платоси
. Литосфера плиталари ичида узоқ 
вақт фаолият кўрсатувчи қайноқ нуқталардан ташқари баъзан 
континентларда трапплар, океанларда эса океан платосини 
шакллантирувчи улкан ҳажмдаги вулкан маҳсулотлари отилиб 
чиқадиган жойлар ҳам маълум. Бу турдаги магматизмнинг ўзига 
хос хусусияти шундан иборатки, у бир неча миллион йилни ташкил 
этувчи нисбатан қисқа геологик вақт давомида содир бўлади, аммо 
кенг майдонларни (ўнлаб минг км²) қамраб олади ва ундан 
ўртаокеан 
тизмаларидаги 
вулканизм 
билан 
таққослаш 
даражасидаги жуда катта ҳажмдаги вулкан маҳсулотлари отилиб 
чиқади. 
Шарқий Сибир платформасида, Ҳиндистон континентидаги 
Декан ясси тоғларида ва бошқа жойларда шундай трапплар мавжуд. 
Траппларнинг ҳосил бўлиши қайноқ мантия оқимлари билан 
боғлиқ, аммо қайноқ нуқталардан фарқли ўлароқ, улар қисқа 
геологик вақт давомида фаолият кўрсатади. 
Қайноқ нуқталар ва трапплар геодинамик жараѐнларда нафақат 
доимий конвектив оқимлар, балки плюмлар ҳам муҳим аҳамиятга 
эгалигини таъкидловчи
 
плюм геотектоникасини
 
яратишда асос 
бўлди. Плюм тектоникаси литосфера плиталари тектоникасини 
инкор этмайди, балки уни тўлдиради. 
8.4. Литосфера плиталари тектоникаси фан тизими сифатида 
Ҳозирги даврда тектоникани фақат геологик концепция деб 
қараб бўлмайди. У Ер ҳақидаги барча фанларда асосий аҳамиятга 
эга, унда турли тушунчалар ва тамойилларга асосланган бир неча 
услубий ѐндошув ажратилади.