|
Симпатия – лотинча сўз бўлиб, аслида луғавий маъноси кишилардаги раҳмдиллик, ҳамдардлик, хайрихоҳлик сингари туйғуларни ифодалайди. Уни яхлит таърифланадиган бўлса, симпатия – бирор шахс ёки нарса-ҳодисага нисбатан бўлган ижобий муносабатни англатади.
Эмпатия – ўзга инсоннинг қарашини қабул қила олиш, уни тушуна олиш лаёқати.
Эмпатия – бу вазиятни, ўзганинг нуқтаи-назари ва ҳис-туйғуларини тушуна олиш қобилияти ва буни сездириш.
Шу нарса аниқки, мижозлар ва юридик фирмалар эмпатияни юқори қўйишади. Сўровларга кўра, мижозлар ҳам, ҳуқуқшунослар ҳам эмпатияни юристлар муваффақияти учун жуда муҳим кўникма сифатида баҳолашади.
Бошқага қайғудош бўлиш, инсонни тушунишга ҳаракат қилиш, эмоционал ишлаш – муваффақиятли мулоқот калитидир. Шундай экан, ҳайрихоҳ бўлинг, ёрдам беринг, инсоннинг камчиликларини, нотўғри ҳатти-ҳаракатларини қабул қилишга тайёр эканлигингизни кўрсатинг, бағрикенг бўлинг.
Гарчи юридик соҳанинг ўзида ҳам эмпатияга эҳтиёж юқори бўлишига қарамай, афсуски, сўнгги йилларда инсонлар бир-бирига камроқ қайғурадиган ва камроқ ҳайрихоҳлик кўрсатадиган бўлиб бормоқдалар.
Талаба-юристлар орасида ҳам худди шу ҳолатни кўриш мумкин. Таълим олишнинг биринчи йилидан кейин, уларда коммуникабеллик ва инсонларга бўлган қизиқишнинг пасайиши, альтруизмнинг (бошқалар фойдасига, ўз манфаатлари билан ҳисоблашмасдан, беғараз ҳаракат қилиш) тушиши кузатилади. Эмпатия, касб этикети якка шахснинг ҳам, корхонанинг ҳам имижини шакллантиришда энг муҳим омиллардан биридир. Маълумки, замонавий бизнесда фирма ёки ташкилот имижига катта аҳамият берилади. Жамоатчилик фикрига кўра, ахлоқ қоидаларига амал қилинадиган ташкилот билан ишлаш доимо ёқимли. Америкалик психолог Дэйл Карнеги ўзининг «Қандай қилиб дўст орттириш ва одамларга таъсир ўтказиш мумкин» деган китобида одамларга ёқиш санъатининг олтита қоидасини таклиф қилади.
Ҳуқуқий этика – бу ҳуқуқшуносларнинг хулқ-атвор қоидалари мажмуини ташкил этувчи, улар меҳнатининг ахлоқий хусусиятлари ва ишдан ташқари вақтдаги хатти-ҳаракатларини таъминловчи, шунингдек, ахлоқ талабларни амалга оширишнинг ўзига хос механизмидир.
Ана шундай ахлоқий сифатлардан бири масъулиятлиликдир. “Масъулият” тушунчаси араб тилидан таржима қилинганда “жавобгарлик”, “ҳисоб бермоқлик” маъноларини англатиб, “бирор иш, хатти-ҳаракат оқибати ва натижаси учун жавобгарлик”ни англатади. Масалан, давлат жавобгарлиги, ҳуқуқий жавобгарлик, маъмурий жавобгарлик ва ҳ.к. Масъулият муайян хатти-ҳаракат, касбий ёки ижтимоий фаолиятни бажариш, шунингдек, маълум гуруҳ ёки шу гуруҳ аъзолари олдидаги бурчини тўла англаш учун жавобгарликни ҳис этишдир.
44 Tanqidiy fikrlashni rivojlantirish texnologiyasining 3 bosqichi (fazasi) mavjud ekanini mashgʻulotlar davomida bilib oldingiz.
(1) Ushbu bosqich(faza)larning har birini misollar bilan tushuntirib bering.
Maʼlumki, tanqidiy fikrlash mulohazalarning salbiyligi yoki faqat tanqidni anglatmaydi, balki yondashuvlarni oqilona oʻrganib, asoslangan mulohaza va qarorlarni qabul qilish hisoblanadi.
(1) Ijtimoiy hayotdan tanqidiy fikrlash bilan bogʻliq bir nechta misol keltirib, yuqoridagi fikrni izohlang.
45 Samarali qaror qabul qilish uchun mutaxassis ham ijodiy, ham tanqidiy fikrlashi talab etiladi.
(1) Ijodiy va tanqidiy tafakkurning oʻziga xos xususiyatlarini tushuntirib, ularning bir-biridan farqini izohlab bering.
Замонавий ижтимоий-иқтисодий шароитда олий таълимнинг устувор йўналишларидан бири зарур касбий билимга эга, мустақил ва масъулиятли қарорларни қабул қила оладиган, ностандарт шароитларда ижодий ёндашадиган юқори малакали мутахассисларни тайёрлашдир. Бу хислатлар юксак интеллектуал салоҳиятни талаб этадиган юридик касб эгаси учун ўта долзарб бўлиб, бунинг асосида мавжуд муаммоларни ҳар томонлама англаш ва уни ижодий ҳал этиш малакаси шаклланади. Ушбу профессионал компетентлик учун танқидий фикрлашнинг юқори даражаси муҳим аҳамиятга эга.
Меҳнат ва олди-сотди бозорида рақобатнинг кучайиши биздан ностандарт ва ижодий қарорларни, зеҳн билан ёндашишни ва ностандарт фикрларни талаб қилади. Сизнинг малакангиз даражаси сизнинг ҳаётингиз даражасини аниқлаб беради.
ИЖОДКОРЛИК. Ижодий фикрлаш курсини ўрганинг. У сизга нафақат яратиш табиатини тушунишни ўргатади, балки машғулотлар ёрдамида сизга янада ижодкорроқ бўлишга ҳам ёрдам беради.
Танқидий фикрлашда ғоялар ва уларнинг аҳамияти кўп фикрлилик нуқтаи назаридан кўриб чиқилади ҳамда улар бошқа ғоялар билан таққосланади. Бу фикрлашнинг энг юқори даражаси бўлиб, унда таҳлил, таққослаш, изоҳлаш, қўллаш, тортишув, янгилик, муаммоларни ҳал қилиш ёки фикрлаш жараёнини баҳолашга алоҳида эътибор берилади.
Танқидий фикрлаш мулоқот ва гуруҳ билан ишлаш малакаларини ривожлантиради.Ҳозирда талабаларни ўқишга ўргатиш ва танқидий фикрлашни эгаллашлари муҳим вазифа ҳисобланади. Янги ахборотларга дуч келар экан, талабалар уни мустақил равишда баҳолаши, унга турли хил нуқтаи назардан қараши, ундан ўз эҳтиёж ва мақсадлари йўлида фойдалана олиш имконияти тўғрисида хулоса ясай олишлари зарур. Ҳақиқий танқидий фикрлайдиган одам бўлиб этишиш учун талабалар ижодий фикрлаб, ўзини синаб кўриши ва бунга оид малакаларни эгаллаши зарур.
Танқидий фикрлаш учун инсонда қуйидагилар бўлиши керак:
· ўзига хос нуқтаи назарга эга бўлиш;
· бир фикрдан бошқасининг афзаллигини асослаш маҳорати;
· мураккаб муаммоларни ечиш маҳорати;
· баҳсни далиллаб олиб бориш;
· ягона фикрни ишлаб чиқиш учун биргаликда ишлаш маҳорати;
· қарашлар ва тасаввурларга ҳаётий тажриба қандай таъсир қилишини тушуниш.
46 Biz tanqidiy fikr yuritganimizda oʻz tafakkur va ish jarayonimizning natijalarini, ularning samaradorligini baholaymiz, muayyan xulosalarga kelamiz.
(1) Sizning fikringizcha, tanqidiy fikrlash hamma narsani birdek tanqid qilishni anglatadimi? Bu ikki holatni aniq misollar asosida izohlang.
“Танқидий фикрлаш” атамасидан педагогик муҳитда анчадан бери фойдаланиб келинади ва турли педагоглар буни хилма-хил тарзда тушунадилар. Кўпчилик ўқитувчилар ва методистлар учун танқидий фикрлаш “юқори тартибдаги” фикрлашни билдиради. Юқори дегани шу маънодаки, у, Бенжамин Блум тизимига кўра, ўрганиш қобилиятларининг олий поғонасида туради.
Файласуфлар танқидий фикрлаш деганда, одатда мантиқий фикрлаш ва исботлаш кўникмаларини тушунадилар, унинг ёрдамида талабалар диққат билан ўқиш, чуқур мунозаралар юритиш ва ёзувда ўз фикрларини аниқ ва ўйлаб ифода этиш имконига эга бўладилар. Адабиёт назариётчилари ва тарихчилар учун матннинг таркибий қисмларини ажратишга ва матннинг китобхонга таъсир қилиш усулларини танқидий қайта мушоҳада қилишга ҳамда муаллиф асарни яратишда амал қилган сабабаларни аниқлашда ёрдам берадиган матнга ёндашиш “танқидий” деб ҳисобланади. Танқидий фикрлашни ривожлантиришнинг уч фазаси.
Танқидий фикрлаш – бу баҳолаш, хулоса қилиш, шарҳлаш ва таҳлил қилиш каби асосий қобилиятлар мажмуи.
Бундан ташқари, танқидий фикрлаш мантиқдан келиб чиқади ва интеллектуал мезонларга асосланади: аниқлик, эҳтимоллик, аҳамиятлилик, дунёқараш ва адолат.
Do'stlaringiz bilan baham: |
