Хўжахонов исмоилжон мансурович ўзбекларнинг миллий ўзлиги

Ўзбекларнинг миллий ўзлиги

Download 1,07 Mb. bet 55/61 Sana 09.07.2022 Hajmi 1,07 Mb. #760120

Bog'liq
ozbeklarning milliy ozligi

Ўзбекларнинг миллий ўзлиги

109

ёритишга бағишланган бўлиб, миллий ўзликни англаш маса-ласи кенг тадқиқ этилмаган. Хорижий тадқиқотларда замона-вий ўзбек идентиклиги масаласи нисбатан кенгроқ ўрганилган бўлса-да, уларда ўзбек миллий ўзлигининг шаклланишига со-вет ҳокимиятининг бевосита миллий сиёсати ва хусусан, мил-лий-ҳудудий чегараланиш билан боғлиқ жараён сифатида баҳо берилган. Ўзбек миллати шаклланишининг тарихий-маданий асослари эътибордан четда қолган.

Ҳозирги ўзбекларнинг миллий ўзлигини тушунишда “ўзбек” атамасининг келиб чиқиши, унинг ижтимоий (гуруҳга хос) аҳа-мият касб этиши ва янгича мазмунга эга бўлиши муҳим ҳисоб­ ланади. Ўзбек атамаси дастлаб Дашти Қипчоқда яшовчи кўч-манчи турк-мўғул қибалаларининг умумий номи ҳисобланган бўлса, уларнинг Мовароуннаҳр ҳудудига кириб келиши билан ўзбек атамасининг қамрови кенгайиб, ўтроқ туркий аҳолига нисбатан ҳам қўлланила бошлаган. Илгари ўзбек атамаси, асо-сан кўчманчи ўзбек уруғларини англатган бўлса, эндиликда у Мовароуннаҳр ҳудудидаги туркий тилли бутун мусулмон аҳо-лини ҳам англата бошлади. Жадидлар талқинида ҳам ўзбек ибораси ушбу ҳудуддаги туркий мусулмон маданиятининг во-рислари деган мазмунга эга эди ҳамда ўзбек миллатининг мил-лий ўзлиги ҳам шундай мазмунга эга бўлиши керак эди.

Марказий Осиёнинг марказий ҳудудларида IX–XII асрларда қадимий ўтроқ маданият ва туркийлик тушунчасига асослан-ган этномаданий бирлик шаклланган бўлиб, ушбу этномада-ний бирликнинг ўзлигини англашида мусулмончилик ғояси ҳам муҳим ўрин тутади. Ушбу этномаданий бирликнинг этник таркиби мунтазам равишда кўчманчи ва ярим кўчманчи турк ва турк-мўғул қабилаларининг ҳисобига бойиб борган ва у ўзбек миллатининг этник асосини ташкил этган ҳамда унинг миллий-маданий хусусиятлари шакллана бошлаган. Айнан шу даврда ўзбекларнинг миллий уйғониши, миллий ўзлигини анг­ лаши жараёни кечди.

Ўзбек халқининг мураккаб этник таркиби ҳамда ХХ аср бош­ ларига қадар аҳоли онгида умуммиллий ўзликдан кўра тор дои­ радаги ҳудудий, уруғ-қабилавий ва айрим табақавий ўзликни англаш сақланиб қолган бўлиб, миллий-ҳудудий чегараланиш арафасида ҳам ўзбеклар ягона миллатга уюшмаган эди. Шунга

110 Исмоилжон ХЎЖАХОНОВ
қарамай, узоқ асрлар мобайнида минтақада рўй берган этнома-даний жараёнлар ўзбек халқи таркибидаги турли қисмларни бирлаштириб турувчи бир нечта омиллар анча олдинги давр-лардан ҳам мавжуд бўлганлигини кўрсатади – булар туркийлик тушунчаси, диний ўзликни англаш, тил яқинлиги, чорвадор аҳолининг мунтазам ўтроқлашиши кабилардир. Тор доирадаги уруғ-қабилавий, ҳудудий ўзлик ҳолатидан кенгроқ умуммил-лий манфаатлар учун кураш шароитида айнан мана шу каби ғоялар муҳим роль ўйнаган, булар ўзбекларни ягона миллатга уюшишида миллий ғоя сифатида хизмат қилган.

Миллий-ҳудудий чегараланишнинг ўтказилиши натижа-сида Марказий Осиё минтақасида миллий асосдаги республи-каларнинг ташкил топиши, уларда марказий бошқарувнинг ўрнатилиши, ягона иқтисодий ва таълим тизимининг вужудга келиши кабилар ўзбекларнинг миллат сифатида узил-кесил шаклланишида муҳим омил бўлди. Коммунистлар ҳокимияти ягона совет миллатини яратиш борасидаги мақсадини амалга ошириш йўлида барча уринишларни амалга оширган бўлса-да, ўзбеклар ўзининг миллий ўзлиги асосларини сақлаб қола олди. Мустақиллик ўзбек миллатининг тараққиётида янги даврни бошлаб берди.

Download 1,07 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham: