Himoyaga ruxsat etildi

ribo nasiya illati. Ribo nasiya – johiliyat ribosining illati ribo fazl illatining biri: miqdor yoki jinsi bir bo‘lishidir. Masalan bir inson qishda 200 kg bug‘doy olib yozda 300 kg qilib qaytarib beradi. Bu misoldagi 300 kg bug‘doyning 100 kgmi ziyoda bo‘lib sotilgan moldan ko‘p va uning muqobilida 5 oylik muddat bor xolos. Shuning uchun uni ribo nasiya ya’ni ikki badaldan birini kechiktirgani uchun ziyoda qilib berish deyiladi. Ikki evazdan biridagi ziyodalik miqdori teng bo‘lsa ham, teng bo‘lmasa ham kechiktirib berganligi uchun bo‘layapti. Johiliyat zamonida bir kishi qarz bersa va muddat tugasa qarz beruvchi “qarzni ber yoki qo‘shib ber” der edi. Qarzdor qarzni uzadi yoki muddat qo‘shib, olgan qarziga qo‘shimcha qilib berar edi. Bu qarz olguvchiga zulm va zarardir. Chunki u hamma molini qarzga berishi kerak. Shunga binoan agar miqdorni o‘zi topilsa, masalan bug‘doyga arpani yoki jinsni o‘zi topilsa masalan, arpani arpaga sotsa miqdori teng bo‘lsa ham nasiyasi harom bo‘ladi. Demak, ribo fazlning haromligi ikki sifat –miqdor va jins bilan bo‘lsa, ribo nasiyaning haromligi ikki sifatdan biri bilan bo‘ladi. Jins bir bo‘lishining o‘zi ham nasiyani haromligiga kifoya qiladi. Bu yerda miqdor (ya’ni 100 kg) katta ahamiyatga ega emas. Bir hovuch bug‘doyni ikki hovuchga bir dona olmani ikki dona olmaga, bitta tarvuzni ikkita tarvuzga nasiya sotish jinsi bir bo‘lganligi uchun joiz emas. Ribo fazlda esa bular joiz edi. Agar jins ham topilmasa, masalan bir hovuch bug‘doyni ikki hovuch arpaga sotsa ikki illat ham topilmagani uchun naqd savdo ham, nasiya savdo ham halol bo‘ladi. Imom Muhammaddan ularning hammasi haromligi zikr qilingan. Aytganlarki: “Ko‘pida harom bo‘ldimi, ozida ham haromdir”. Jinsi bir bo‘lganda ziyodasi harom, jinsi boshqa bo‘lganda ziyodasi mumkin bo‘lgani uchun jinsi bir yoki jinsi boshqa bo‘lishiga e’tibor qilinadi. Lekin qush go‘shtlarini vazniy va kayliy sotilmaganligi uchun ribo mollari turkumiga kirmaydi va birini ikkinchisidan ziyoda qilib sotish joiz. Tovuq va g‘oz go‘shtlari odatda vazniy sotilgani uchun ziyodasi harom bo‘ladi. Hanafiylarda jinsi boshqaligini quyidagi qoidalar orqali bilish mumkin:

1. 
   Asli ixtilofli bo‘lgani uchun, masalan xurmoni sirkasi bilan uzumni sirkasi, qo‘y go‘shti bilan mol go‘shti,
   
2. 
   Maqsad turlicha bo‘lishi, masalan qo‘y juni bilan echki juni sanoatda turli maqsadlarda foydalaniladi,
   
3. 
   Sifatni o‘zgarib ketishi bilan, masalan non va un. Non donalab sotiladi, un esa kayliydir.¹¹
   

Demak, tuya, sigir va qo‘ylarning go‘shtlari va sutlari turli jins deb e’tibor qilinadi va bir-biriga ziyoda qilib sotish joiz. Non bilan un va bug‘doy, go‘sht bilan yog‘ (mol yoki qo‘y yog‘i), yog‘ bilan zaytun maqsad turlicha bo‘lganligi uchun ikki jinsdir.