Ha'z qq tili. Leksikologiya

---

O’zb
ек
st
а
n R
е
spubli
ка
si 
ха
lıq biliml
е
ndiriw 
ministrligi
A’jiniyaz 
а
tınd
а
g’ı
No’
к
is ma’ml
еке
tli
к
p
е
d
а
g
о
gi
ка
lıq institutı 
Q
а
r
а
q
а
lp
а
q til bilimi 
ка
f
е
dr
а
sı 
LEKTsIYa TEKSTI 
 
 
 
 
 
LEKSIKOLOGIYA 
No’is- 2012 

---

I Lektsiya. Kirisiw 
1. Leksikologiyanın` ulıwma qa`deleri. 
2. Leksikologiyanın` predmeti. Lektsiya haqqında tu`sinik. 
3. So`zdin` leksikalıq ma`nilerinin` tipleri. 
Sorawlar 
1. Leksikologiya neni u`yrenedi? 
2. So`z degen ne? Leksema ne? 
3. So`zdin` leksikalıq ma`nilerinin` tiykarg`ı tipleri. 
Tayanısh tu`sinikler: leksika, leksema, leksikologiya, leksikografiya, sistema, 
funktsiya, ma`ni, semantika. 
Leksikologiya (grek tilinin` lex8s «so`z» ha`m l9g9s – ilim – degen 
so`zlerinen jasalg`an termin). Tildin` so`zlik quramı ha`m rawajlanıw nızamların 
u`yretedi. So`z leksikologiyada leksikalıq birlik retinde qaraladı. Leksikalıq 
birliklerdin` jıyıntıg`ınan tildin` so`zlik quramı quraladı. (Grammatikada so`zdin` 
quramı, forması, grammatikalıq qa`siyeti jag`ınan baha beriledi. Mısalı: adamlar – 
grammatikalıq ko`z qarastan kitap (tu`bir) ha`m ko`plik qosımtasınan ibarat. 
Ma`nisi ha`m forması boyınsha atlıq kategoriyasına tiyisli, predmetti an`latadı, 
konkret predmettin` ataması, ataw sepliginde ha`m t.b. 
Al, leksikologiya tarawında bolsa, bul so`z so`zlik quramnın` birinshi 
elementi, tuwra ha`m awıspalı ma`nilerinde qollanıla aladı, sinonimlik sın`arlarına 
iye, tu`pkilikli leksikalıq birlikten ibarat, ku`ndelikli qollanılıw protsessinde belgili 
bir jag`daylarda tu`rlishe stil`lik te ayrıqshalıqlarg`a iye bolıp keliwi mu`mkin). 
Leksikalıq birlik retindegi so`zdin` ta`biyatına baylanıslı ulıwma lingvistikalıq 
problemalar bar. Olardın` qatarına tildin` leksika-semantikalıq ma`nisi tuwralı 
ma`sele, tillik birliklerdin` ishinde so`zdin` alatug`ın ornı, so`zge ta`n belgiler, so`z 
benen tu`siniktin` ara qatnası, so`zdin` leksikalıq ma`nilerinin` tu`rleri, so`zdin` 
leksikalıq ha`m grammatikalıq ma`nilerinin` ara qatnası menen baylanısı ha`m t.b. 
ma`seleler bar. bular leksikologiya teoriyasının` ulıwma problemaları retinde 
ulıwma leksikologiyada qaraladı. Al, belgili bir tildin` leksikası ha`m onın` 
o`zgeshelikleri jeke leksikologiyada qaraladı. Tillerdin` barlıg`ına da ta`n qubılıslar 
menen zan`lılıqlar du`n`ya ju`zindegi tillerdin` ha`r qaysısında tu`rlishe 
o`zgeshelik penen ko`riniwi mu`mkin. Mısalı: Do`rendi so`zler so`z jasawdın` 
belgili bir usılları menen jasalıwı mu`mkin. Affiksler ja`rdeminde, semantikalıq 
o`zgeris, so`zlerdin` birigiwi t.b. 
Ulıwma tillerdin` leksikalıq jag`ına ta`n qubılıslar menen ulıwmalıq 
nızamlıqlar menen tu`sinikler ulıwma leksikologiyada qarastırılsa, leksikalıq 
qubılıslar ha`m ulıwma zan`lılıqlardın` jeke tillerdin` leksikasında ko`rinis tabıwı 
ha`m ha`r bir tildin` so`zlik quramı, onın` rawajlanıwı, o`zinshelik ayırmashılıqları 
jeke leksikologiyada qarastırıladı. Ha`r bir tildin` leksikologiyası ulıwma 
leksikologiyanın` ulıwma teoriyalıq qag`ıydalarına tiykarlanadı da, belgili bir 
tildin` leksikasın izertleydi. 

---