Hayvonot dunyosining zamonaviy sistemasi

 
ҚАРИЛИК КАСАЛЛИК – ЭМАС, КОМИЛЛИК – ЕТУКЛИК ДАВРИДИР 
Мўйдинова Ё., Абдуқаҳҳаров Б. 
Фарғона давлат университети 
Ҳозирги давр тиббиѐтининг асосий йўналишлари соғлом турмуш тарзини тарғиб қилиш, 
соғлом авлодни тарбиялаш ва касалликларнинг олдини олишга қаратилган. Ривожланган 
мамлакатларда узоқ, тўлақонли умр кўришнинг ягона йўли соғлом турмуш тарзи эканлиги 
илмий исботланган. Одатда қарилик ҳақида сўз кетганда, беихтиѐр хаѐлга ожизлик, қарамлик, 
касаллик ҳолатлари келади. Қарилик касаллик – эмас, комиллик – етуклик давридир. Қарилик – 
умрнинг энг мазмунли, серҳосил фасли бўлиб, инсоннинг бутун умри давомида йиғилган 
яширин имкониятлари ѐши улғайганда очилиб, ақли тўлишиб теран фикрлайди, кашфиѐтлар 
қилади. 
Қариликдан қўрқиб эмас, ҳаѐт давомида орттирган тажрибага таяниб, ақлу –
шижоат билан ишлаш лозим. 
Қариш – бу фақат сўлиш эмас, балки бутун организмнинг мураккаб қайта қурилишидир. 
Биологик қонун бўйича ѐш катта бўлган сари организмнинг мослашув имкониятлари 
қисқаради. Маълумки, қариш жараѐнида аъзо ва системалар ўзгаришлари билан бир қаторда 
организмнинг ўзига хос компенсатор – мослашув реакциялари ҳосил бўлади ва бу нарса муҳим 
ҳисобланиб, айнан реакциялар қариш жараѐни ривожланишининг секинлашувига фаол таъсир 
кўрсатади.
Жисмоний машқларни системали тарзда бажариш эса шартли рефлектор боғланишларга 
ижобий таъсир кўрсатиб, организмнинг эрта қаришига таъсир қилувчи омилларга салбий 
таъсир кўрсатади. Жисмоний машқлар моддалар алмашинуви, мушаклардаги оксидланиш 
процессларининг кучайишига, қонда липидлар миқдорининг пасайишига ҳамда холестериннинг 
томирлар деворига тўпланишини камайтириб, атеросклероз ривожланишига тўсқинлик қилади. 
Гормонал фоннинг жисмоний ҳаракатларга аҳамияти жуда катта. Улар таъсирида эндокрин 
аъзолар фаолияти ошиб, инсон танаси ѐшаради.
Кексаларимиз организмининг ҳолатидан келиб чиқиб, тана ва бошларини кескин 
ҳаракатлантирмасликлари керак. Бундай ҳолатларнинг кузатилиши оқибатида томирларининг 
склеротик ўзгаришлари, тана ҳолатини тез ва кескин ўзгартиришлар натижасида бош 
айланиши, қулоқда шовқинлар, мувозанат бузилишига олиб келади ва кексалар кўплаб жароҳат 
олишлари мумкин. Одам узоқ масофага югурганда ортиқча жисмоний юклама ҳосил бўлади, бу 
оѐқ бўғимларида ва умуртқада оғриқ бўлишига олиб келиши мумкин. Баъзан кексаларимиз 
хаддан ташқари ўзининг ѐшига мос бўлмаган овқатларни истеъмол қилишлари кузатилади. 
Натижада гиподинамия – бу инсонни кўп овқат еб, камҳаракатлилиги ҳамда баъзан ички 
секретция безларининг фаолияти бузилиши ва ирсият оқибатида ҳам юзага келувчи 
касалликлардан биридир.
Гиподинамияда инсон организмининг турли тўқима ва органларида ѐғ босиши кузатилади 
бу эса эрта қаришнинг муҳим омиларидан биридир. Кексаларда семизликка мойиллик бўлиб, 
бунинг сабаби уларда энергетик сарф ва моддалар алмашинувининг пасайишидир. Семизликни 
уч даражаси фарқланади: 1- даража енгил тана оғирлиги 20-30% га, 2-даража (ўрта) тана 
оғирлиги 30-40% га, 3-даража (оғир) 40% дан ортиб кетади.
Беморлар нафас қисишидан, ҳансирашдан, бош оғриғидан, уйқучанликдан, қабзиятдан 
нолийдилар. Тез-тез очлик ҳиси пайдо бўлиб, қалтираб, бўшашадилар ва овқат истеъмол қилгач 

---

241 
бу белгилар йўқолади. Қонда холестрин, триглицеридлар сони ортиб, глюкоза миқдори пасаяди. 
Кексалар бир йил гиподинамия ҳолатида бўлиб, таътил пайтида жисмоний машқлар ва спорт 
ўйинлари билан кўп шуғулланишлари мумкин эмас. Чунки, бу нарса ѐмон оқибатларга олиб 
келиши мумкин. ―Таътил инфаркти‖ тушунчаси ана шундай ҳолатлардан сўнг пайдо бўлади. 
Кексаларимиз тез хазм бўладиган витаминга бой овқатлар ва мевалардан истеъмол қилишлари 
керак.
Инсонлар ҳатти - ҳаракатининг 90% меҳнатга сарфланган бўлса, кейинги йилларда 
жисмоний ҳаѐт ўрнини гиподинамия эгаллаб бормоқда. Бундан ташқари кексаларда 
климактерик давр – эркак ва аѐллар учун хос бўлиб, қариш жараѐнининг муҳим босқичларидан 
биридир. Бу давр гипоталамус олий вегетатив марказининг ѐшга алоқадор ўзгаришлари, 
тухумдон гипофизининг циклик гонадотроп фаолиятининг бузилиши, аѐлларда овуляция ва 
репродуктив қобилиятнинг тугаши, эркакларда гонадалар функциясининг пасайиши билан 
ҳарактерланади. Эркак ва аѐлларда климакс жисмонан қариш жараѐнида рўй беради. Эркак ва 
аѐлларда 45 ѐшдан олдин рўй берса, эрта климакс ҳисобланади. Кечиккан климакс аѐлларда 55 
ѐшдан кейин, эркакларда 60 ѐшдан кейин рўй беради. 
Эрта бошланган климакс оғирроқ кечиб, даволаш бир мунча қийин бўлади. Аѐлларда 
турли асаб, руҳий, юрак–қон томир ва эндокрин касалликлари ҳам содир бўлиши кузатилади. 
Юрак–қон томир касалликларига гипертония, тахикардия, мигрен, кўп терлаш, юрак соҳасида 
оғриқлар ва бирданига қизиб кетиш ҳолатлари кузатилади. 
Психоневрологик 
ўзгаришларга бирданига асабийлашиш, уйқусизлик, тез-тез чарчаш, депрессия, йиғлоқилик ва 
қўрқувга сабаб бўлади. Беморга тинчлантирувчи дорилар, бромидлар, кофетамин, 
триоксазинлар тавсия этилади.
Аѐлларга гормонал даво қуйидагича амалга оширилади: бисекурин 0,05мг.дан кунига 1та 
таблеткадан 21 кун ичилади. Климактерин препаратини кунига 3 маҳал 1-2 дражедан овқатдан 
1 соат кейин ичилади. Жами 100 та драже ичиш керак. Даво курси 2-3 ой ўтгач 3-4 марта 
қайтариш мумкин.
Эркакларга 
эса 
қуйидагича: тестобромлецит схема бўйича 6 ҳафта давомида қабул қилинади. 3 ҳафтада 
1(битта) таблеткадан 3 маҳал овқатдан кейин тил остига, 2 ҳафта 1тадан 3 маҳал ва 3-ҳафта 1 
тадан 1 маҳал тайинланади. Даво курси 4 ойда қайтариш мумкин. Бу даво ўтказилгач юрак ва 
қон томирлардаги ўзгаришлар бартараф этилади. Шунинг учун ҳар бир инсон соғлом турмуш 
тарзига амал қилишлари,овқатланиш, физиотерапевтик муолажалар, ванналар қабул қилиши ва 
―Зарар қилма!‖- тиббий қоидага амал қилишлари керак.