Hayrat ul-abror

www.ziyouz.com
кутубхонаси
65
 
 
XXXVIII TO‘QQIZINChI MAQOLAT
 
 
Ishq o‘ti ta’rifidakim, uning shu’lasi balo sahrosining lolalaridir, cho‘g‘i baloga duchor bo‘lgan 
ko‘ngulning qon bo‘laklaridir; mehnat-mashaqqatning qaro shomi uning tutuni, bu shomning kuyik 
yulduzlari uning uchqunlaridir; yor husnining nurlari haqidakim, uning alangasidan ko‘tarilgan bir 
yolqin bunday o‘tning chiqishiga sababchi, uning quyoshdek yuzidan 
tarqalgan bitta nur bunday haroratga asosdir 
Yer yuzida endi hayot boshlanib, inson vujudini ruh mayi bilan mast qilganlarida, uning tuproqdan 
iborat jismini hikmat qo‘li bilan xuddi Eram bog‘iga o‘xshatib tuzdilar. Yo‘q, uni Eram bog‘i ham emas, 
jannat bog‘iga, bog‘ ham emas, hurlar jilva qilgan joyga o‘xshatib tuzdilar. Har lahzada qushlari yuz 
afsona kuylashadi, har kim iltimos qilsa, yana kuylashadi. Uning saxni osmon bog‘idek bezatilgan; har 
bir guli xuddi to‘lin oyning o‘zi. Uning gulgun yuzi yangi ochilgan gullardir; uning upasi gulga gulgunlik 
bag‘ishlaydi. Tik savsan, balki to‘g‘ri sarv va shamshod unga qomat bo‘lgan. Mushk hidli sunbul unga 
zulf; lola va oq gul unga yuz va yonoqdir. Yuzidagi terlari quyosh chashmasiga o‘xshaydi; bag‘baqasi 
o‘sha suvning ustidagi ko‘pikdir. Ko‘zidan fitnagar nargislar paydo bo‘lgan; labi xuddi kulib turgan 
g‘unchaning o‘zi. Labidagi tuklar xurram sabzazofu, sabzadagi shabnam uning terlaridir. Husnu jamol 
unda o‘ylaganingdan ham ko‘p, qancha ko‘p o‘ylasang, o‘sha o‘ylaganingdan ham ortiq.
Lekin dilni tortadigan narsa uning husni emas, elning sabr-toqatini olgan ham bu jamol emas. Ishq 
bulbuli o‘z dostonini kuylay boshlaganda tomosha qilish uchun bu boqqa kirdi. Uning nazari gulga 
tushishi bilan zor bo‘lib, shavq o‘tidan joniga xabar yetdi. Gul shoxiga o‘ltirib, joy tanladi; undagi 
otashin (qizil) gullar uning joniga o‘t yoqa boshlashdi. Jonining ichi ishq o‘tidan o‘rtanib, g‘am 
shu’lasidan ko‘ngliga iztirob tushdi. Ishq uning sabru qarorini talon-toroj etdi, gul esa unga firib bera 
boshladi. Gul unga jilva qila boshlagach, endi unda sabr qilish imkoni qolmadi. Kuyib-yonib, u shunday 
qichqiriq soldiki, buning o‘tidan chamanning ichi qizib ketdi.
Shunday kuyish va kuydirish yuz bergach, shunda oshiqlik va ma’shuqlik namoyon bo‘ldi. Ishq 
tug‘yon solib, rivojlanishi bilan oshiq parishon ahvolga tushib qoldi. Husn yana yoqimli jilvalar qilib, 
zulfning qo‘liga balodan tuzoq topshirdi. Jahon mamlakatining boshiga ishq g‘avg‘osi tushib, zamon 
ahli ishqning taloniga uchradi.
Ishq degani bu qanday o‘tki, u hujum qilganda uning tutuni va uchqunlaridan osmon va yulduzlar 
yaraldi. U tutundan malaklar pashshadek qochdilar. Falak osmonda oddiy bir fonusdek bo‘lib qoldi. U 
tufayli aql peshonasi qoraydi. Rux ko‘zidan ham u yoshlar oqizdi.
Ishq shunday narsaki, mayxonada ham uning haqida baxs to‘xtamaydi: Ka’baning libosi ham shu 
tufayli qoraygan. May o‘ti butning
104
yuzini qizartirib, bayroqqa aylantirgach, shu’lasi «Qur’on»ni ham 
kuydirdi. «Qur’on»ning varaqlarini kuydirayotgan chog‘da o‘t yoqaman deb rahlni
105
ham sindirdi. 
Butxona deb masjidni haqorat qildi; imonni kufrga almashtirdi. Taqvo libosini itning ustiga yopqich 
qildi; yopqichning har yerdagi yamoqlarini bezak uchun solingan gul deb hisobladi. Dinsizlikni 
o‘rganish uchun kitob ochib, har qanday xudoga ham sanam deb xitob qildi. Masjidning ichida isyon 
bodasini sotib, mehrob burchagiga may xumini o‘rnatai. Gulshanning ichida guldan o‘t yoqdi, mayxona 
104
Бут - Буддaнинг хaйкaли кўздa тутилaди.
105
Рaхл - курсичa. Китoб унгa қўйиб ўқилaди.

---

Алишер Навоий. Ҳайратул-аброр (насрий баёни)