|
www.ziyouz.com
кутубхонаси
102
osmon gulshanida rashk uyg‘otadi. Tuprog‘iga esa har qanday toza anbar havas qiladi. U yetti osmon
boyliklarini o‘ziga sig‘dira olishi mumkin. Etti iqlim tan bo‘lsa, bu - siynadir.
Uni jahonning ko‘ksi deb ta’riflash kerak. Undagi yurak esa go‘zal Hirot o‘lkasidir. Kimki ko‘ngulni
maqtab, asoslay olgan bo‘lsa, uni badan mamlakafining sultoni degan. O‘zini bilgan odam buni ham
ta’riflab, butun jahon mamlakatlarining podshosi deydi. Uni «ko‘ngul» emas, «shoh» desa ham
ajablanish kerak emas, chunki shohning joyi ham o‘rtada bo‘ladiku!
U ko‘nguldan joy olgani uchun odam ham undan ko‘ngul uza olmaydi. U ko‘ngullarga yoqib qolgan
ekan, bu - ayb emas. Ko‘ngullardan ham bir-biriga yo‘l ochildi. Ziynati xuddi inson badanining
shaklidek, kengligi ko‘ngul kishvarining kengligidek. Uni kishvar dema, bog‘i Eram deb ata; Eram ham
emas, Baytulharam deb ata.
Uning tevarak-atrofi shu qadar kengki, xayol elchisi uning hammasini yuz yilda ham aylanib chiqa
olmaydi. Uning satxiga egilgari osmon o‘zi tartib bergan; quyosh soqqasi bilan tekislangan; uning
tuprog‘ini mushkka aylantirgan; ko‘rinishini behishtning rashki keladigan qilgan. Qo‘rg‘onning
devorlari ham shu qadar mustaxkamki, baland osmon qal’asi undan uyaladi. Uning atrofidagi burjlari
shunday ko‘tarilganki, osmon uning ostida qolganday. Arki ham to‘qqiz osmondan buyuk, yer yuzidan
osmon ko‘tarilib turganday, devorlarning kunguralari quyosh kabi tovlanib turadi. Ular malaklar
to‘dasiga mehrob bo‘lib xizmat qiladilar. Ulardagi lavhalar koshin bilan ziynatlangan; koshinlari uni
yuzta loiuvard osmonday bezatgan Darvozasiga osmonning fili ham sig‘ib ketadi; toqi osmon toqidan
andoza olgan. Xandaqi yerning tagiga kirib ketgan, chuqur; qal’ani yer soqqasidan alohida ayirib turadi.
Qal’a ichidagi qo‘rg‘on osmondek yuksak.
Shaharda yulduzlarcha askarlarning g‘avg‘osi. To‘rt tomon ketgan yo‘l uning bozorlari; u yerda kim
bo‘lsa, hamma biron narsaga xaridor. Xaridor qanday narsani olishni o‘yla’masin, sotuvchilar undan yuz
xissa ortig‘ini muhayyo qiladilar. Turlicha mollarining qiymati bilan har bir do‘kon har qanday dengiz
va kon qiymatiga tenglasha oladi. Bazzozlar rang-barang kiyim-kechaklarni taxlab qo‘yishgan; ular
osmon atlaslari kabi qatma-qat turibdi. Qutichalardagi gavharlar va javharlar osmon va undagi
yulduzlarni eslatadi. Bu bozorga kirib qolgan kishi chiqishga yo‘l topa olmay qoladi; aylana berib, kishi
butunlay aqlidan adashadi.
Uning Masjidi Jomei yana bir olam; uning toqi alohida bir katta osmon. Shahar o‘zi bir jahon bo‘lsa,
unda bu ham bir jahon: ikki jahon biri birining ichida nihon. Uning minbari osmonga zina bo‘la oladi;
bu zinaning poyalari Mushtariy sayyorasigacha yetadi. Oy unga jahonni yorituvchi qandilday; osmon
kamalagining ko‘rinishi unga mehrobday.
Shaharda bu xil binolar behisob; shahar devoridan chetdagilar bu hisobga kirmaydi. Qayoqqa ko‘z
tushmasin, devor bilan to‘silgan. Hammayoqda obodonlik, odamlar o‘ltirishi mumkin bo‘lgan joy bor.
Maxallalar tayinli bo‘lishi uchun mahalla ahllari shahar-shaharga bo‘lingan. Bu mahallalarga
shaharlarning oti berilgan; shuning uchun Hirotda yuzta shaharning nomi bor.
Hay, hay! Bu Hirot qanaqa shahar bo‘ldi?! Uning bir qismi ikkinchi qismidan ajoyib! Ikki turg‘un
osmondan belgi bo‘lgan uning ikki xiyoboni Somonchining yo‘liga o‘xshaydi. Unda mavjud
xonaqohlarning hammasi obod; kishi uning yoniga borishga hayiqadi. Unda ushalgan nonning har biri
quyoshning gardishi, qaddi xam, osmon esa unga tilanchidir. Bundagi zikr ovozalari falakdan, falak
emas, malaklar to‘dasidan ham oshib ketadi. Madrasalarning har bittasi alohida o‘z qadriga ega;
ulug‘vorlikda ko‘k madrasasidan ham baland. Ularning nusxasini binokor quruvchilarning yaratuvchi
qo‘llari chizgan. U yerdagi mudarrislarning dili ravshan, ruhi pok. Shogirdlari har varaqni ochganda
foyda oladilar; ular Atorudga ham saboq bera oladilar.
Madrasa toqlarining kengligiga chegara yo‘q. Ularning gumbazi osmon gumbazini eslatadi.
Алишер Навоий. Ҳайратул-аброр (насрий баёни)
Do'stlaringiz bilan baham: |
