|
98
bilan mana shu shahar singari tamomila o‘zgargan edi. Ular meni
allaqachon unutib yuborishgan yoki tanib-tanimaslikka olardilar.
Mabodo tanigan taqdirda ham, aminmanki, o‘lganining kunidan
yelkamga qoqib: «Ishlar yaxshimi oshna! Bo‘pti hozircha» deb
qo‘yishdan nariga o‘tmasliklari aniq. Shahar chekkasidagi bu
muhtasham qahvaxona men bilan ularni o‘tib bo‘lmas g‘ov singari
ajratib turardi. Men daftarni birin-sirin varaqlardim. Olamshumul
orzular, turfa xil umidlar to‘la va shuning barobarida yaxshi
niyatlarimizni puchga chiqargan, nest-nobud qilgan yillar — ma’nisiz
va puch davrlar ketma-ket ko‘z o‘ngimdan o‘tardi. Eh, qaniydi,
shunday qo‘l uzatsamu bolalikda yaxshi ko‘rib o‘ynagan jumboqsim
kaftimda paydo bo‘lsa, deya o‘ylardim alam bilan: ammo
o‘yinchoqlar solingan qutidan allaqachonlar nomu nishon qolmagan
edi, umuman qalayi soldatlar, ganch toychoqlaru yog‘och shamshirlar
qayga ketdi?! Rost, bizlar ko‘ylagimizni damba-dam o‘zgartirib
yasanib-tusanib yurishni yaxshi ko‘rardik, ammo bu shunchaki
o‘yinqaroqlik edi. Sadoqatni ko‘ylak singari tez-tez almashtirmasdik,
nima qilish kerak, nima qilmaslik lozimligini hamda burch hissini
hech qachon unutmasdik. Bizning birovdan kam joyimiz bormidi?
Balki, aksincha, kimdan ortiq joyimiz bor edi? Ba’zan beixtiyor
xayolimga Rilke keladi. Yoshlik beboshliklari shubhasiz qimmatga
tushadi, shuning uchun barcha hoyu havaslarga bolalikdayoq xotima
berish kerak ekan. Darhaqiqat inson orqaga qaytmasligi kerak, aks
holda uning holiga maymunlar yig‘laydi. Arzimagan besh pesogami?
Yana buning ikki pesosi choy chaqa uchun».
«Pepe savdo sotiq huquqlari bilan shug‘ullanib qolmay har xil
nazariyalar to‘qib yurishni yaxshi ko‘radi. Bugun ibodatxonadan
chiqib kelayotsam meni ko‘rib qolib chaqirdi. Birga sayr qilgani
prezident saroyi tomon yo‘l oldik. Dunyoda uning ixlosi qaytmagan
narsa yo‘q bo‘lishiga qaramay sira tinch yurolmaydi. Hash-pash
deguncha yangi nazariya to‘qib boshimni qotira boshladi… Nima
emish, agar u meksikalik bo‘lmaganida Isoga imon keltirmagan bo‘lar
emish. Bu kunday ravshan narsa emish. Mana qara, derdi u,
tuprog‘imizga ispanlar kelib qovurg‘alari ilma-teshik, qoniga belanib
butga parchinlangan joni yo‘q xudoga sig‘inishni taklif etdi deylik.
Qani, ayt-chi, sening dunyoqarashing va urf-
99
odatlaringga bundan ko‘ra yaqinroq yana nima bor?.. Ana endi
Meksikani buddoiylar yoki aytaylik, musulmonlar bosib olganini
tasavvur qilib ko‘r. Masalan bizning hindularning bo‘kib o‘lgan zotga
sig‘inishi tasavvuringga sig‘adimi? Uning yo‘lida jonlarini fido
qilganlari yetmay ko‘ksidagi urib turgan yuragini yulib olishlarini
talab qilgan tangriga bo‘lsa boshqa gap! Shu nuqtai nazardan
qaraganda Uitsilop ochtli nima degani bo‘ldi?! O‘zining o‘rinsiz
sadaqa-furushligi va rasm-rusumlari, fidokorligi va qonparastligiga
ko‘ra xristianlik hindular e’tiqodining tabiiy davomi va yangilangan
ko‘rinishidan boshqa narsa emas. Lekin rahmdillik va o‘z yaqinlarini
sevish, «O‘ng yuzingga ursalar chap yuzingni tutib ber» degan
tomonlariga xalqimiz odatlanmagan. Butun Meksika: «Magarkim
odamzotga ishonmoq istasang uni o‘ldirmoq vojib» degan tushuncha
bilan yashayapti».
«Pepe mening yoshligimdan meksikalik hindularning san’atiga
ishqibozligimni biladi. Men sanamlar, haykalchalar, turli-tuman sopol
buyumlarini yig‘aman. Dam olish kunlarim odatda yo Tlaskalda, yo
Teotiuakanda o‘tadi. Aftidan Pepe shuning uchun bu mavzudagi
nazariyalarini tiqishtirishni yaxshi ko‘radi. Men ko‘pdan buyon Chak
Mool
[2]
haykalchasining arzonrog‘ini izlab yurardim. Pepe bugun
Lagunilyadagi bir do‘konda mana shu sanamning menbop haykaliga
ko‘zi tushganini aytib qoldi. Yakshanba kuniyoq boraman».
«Idorada bir hazilkash grafindagi suvga qizil bo‘yoq qo‘shib
yuborgan edi, hamma ish to‘xtab qoldi. Men buni boshqaruvchiga
aytishga majbur bo‘ldim, u esa qornini ushlab rosa kuldi. Aybdor esa
shundan foydalanib kun bo‘yi piching qilib yurdi. Hammasi o‘sha
dardisar grafin tufayli deb. Mening Chak Moolim qanday ekan!..»
«Butun dam olish kunim Logunilyaga borish bilan o‘tdi. Chak Moolni
o‘sha, Pepe tushuntirgan do‘konchadan topdim. Kattaligi asl
nusxasiday keladigan antiqa matoh ekan. Asl nusxasi shu deb
ishontirmoqchi bo‘lsa ham do‘konchining gapiga ishonmadim. Oddiy
tosh, ammo shunga qaramay nihoyatda mahobatli va nafis ishlangan
ekan, Muttaham sotuvchi sayyohlarni haqiqatan asl nusxa haykal
ekaniga ishontirish uchun uning qorniga pamidor qiyomi surtib
qo‘yibdi».
Do'stlaringiz bilan baham: |
